شبکه اطلاع رسانی افغانستان >> اطلاعات عمومی

گازرگاه

تاريخ گازرگاه با نام شيخ اسماعيل که کنيه آن شيخ عمو است شروع ميشود زيرا شيخ عمو بود که گازر گاه را از محل افتاده در کنار راه بمرکز پر جلال دنيای صوفيان و عارفان مبدل نمود با دفن آن در روی تپه زنجير گاه در سال 441 هجری قمری اين منطقه شهرت زيادی به خود کسب نمود در زمان شيخ عمو يک تعداد پيشتازان عرفان و تصوف قد علم نمودند که بسياری از آنها مانند خواجه عبدالله غوربنج. شيخ ابو نصر خباز. شيخ ابوالحسن سوهان در کنار قبر وی بعدها دفن گرديدند اين عرفان و متصوفين کسانی بودند که برای گازرگاه نامی کمائی نمود ند و از نزدشان خواجه عبدالله انصاری پير هرات بهره های فراوانی برده است خواجه عبدالله انصاری احترام خاصی به شيخ عمو داشت واز محضر آن استفاده های زياد نموده است تا بتدريج شخصيت برجسته در شمال شرق خراسان گرديد از دوران خواجه عبدالله انصاری (رح) آثاری ازچند بنا باقيمانده است که از جمله در حصه غربی سراشيبی زنجير گاه يک حضيره کوچک زير زميني ميباشد که به يک نقب ميدان دار ميرسد که نوع چله خانه ميتوان به آن گفت
خواجه عبدالله انصاری در 22ذی الحجه سال 481 هجری قمری مطابق 8 مارچ 1089 وفات نمود است محل فعلی دفن خواجه عبدالله انصاری قبلاً جنگلی بوده که خواجه عبدالله انصاری در فصل بهار در آنجا بسر ميبرده و از فضای سبز آن استفاده مينمود در همين فصل بهار فوت نموده ودر آنجا دفن گرديده است. بايد گفت که در زمان دفن خواجه عبدالله انصاری هيچگونه آثار و نشانی از قبور ديگر يا ساختمانی در نزديک مدفن پير هرات وجود نداشته است .
گازرگاه در قرن 11 ميلادی بگونه يک شهر مقدس ظاهر گرديد ودر اواخرقرن 12 ميلادی وزير غوری ها ( عز الدين عمر مرغنی )مدرسه ای را در گازرگاه بنياد گذاشت که از مدرسه موصوف اثری اکنون بچشم نميخورد ممکن است طاقچه تعبيه شده در روی ديوار شمالی متعلق به بخش از مدرسه غوری باشد. در سال 607 مطابق 1212 آخرين شاه غوری (سلطان محمد)کشته شد وبرای وی مدفنی چون شهدا در گارزگاه بنا گرديد که مقبره آن اکنون معلوم نيست از زمان ساختن مدرسه غوری ها تا زمان ظهور شاهرخ (807-850 ) هجری قمری اوايل قرن 13 ميلادی انکشاف قابل ملاحظه در بنای گازرگاه بمشاهده نمی رسد
شاهرخ در ماه محرم سال 829 هجری قمری مطابق 145 ميلادی هدايت اعمار ساختمانی صادر نموده که بنای بود در جوار مدفن خواجه عبدالله انصاری (رح) در گازرگاه که کار اين ساختمان يکسال بعد از هدايت آن تکميل گرديد.
طرح وديزاين اين بنا طوريست که در پيشگاه جناح شرقی ايوان بلند ساخته شده که پر شکوه ومنزلت آرامگاه افزوده است هم رديف اين ايوان سوفه های ديگر به نظر ميخورد که بالای آنها نيز خانه های وجود داشته که اتاق های بلند و پائين آن ايوان را نمادار ميسازد. در بخش شمالی جنوبی نيز ايوان های رفيع در وسط ساخته شده و اتاق های ديده ميشود در قسمت غربی که بنام (باب سعادت) مشهور است ومدخل ميباشد ايوان مرتفع وجود دارد که بر منزلت آرامگاه می افزايد. در وسط راهرو (کفش کن) به طرف شمال وجنوب آن دو سالون برای ادای نماز با ظرافت خاصی جلب توجه مينمايد و در بخش بيرونی مزار ايوانی رفيع ويک بالا خانه موقعيت دارد تمام ساختمان از سنگ وخشت آباد گرديده وکاشی های به رنگ طلايي وآبی در تزئينات آن به کار رفته است وانواع بخطوط معقلی. کوفی.ثلث با مهارت و استادی تمام در آن جلو گيری مينمايد.
شاهرخ آرامگاه خواجه عبدالله انصاری (رح) را با استفاده از موقوفات آن آباد نمود و خودش هر پنجشنبه به زيارت خواجه انصاری (رح) ميرفت واين سبب شده بود که زائرين زيادی به گازرگاه روی بياورند. بنای اعمار شده شاهرخ در گازرگاه در سال829 هجری مطابق 1425 ميلادی بکلی مطابق وضع حاضر آن است. که کمتر تغیيری در آن در طول زمان به وجود آمده است بنای آرامگاه خواجه عبدالله انصاری (رح) به گروپ از ابنيه شامل ميگردد که معماران آن ابنيه ها را شيرازی گفته اند. در سال 845 مطابق 1414 ميلادی خوجه علی بن خواجه فخر الدين خانقاه به نزديک آرامگاه پير هرات آباد نمود که در همان سال خودش نيز در آنجا دفن گرديد که امروز اثری از آن باقي نميباشد ابوالقاسم بابر در سال 856 هجری قمری مطابق 1452 ميلادی لوحه زيبای را به مقبره خواجه عبدالله انصاری(رح) ساخته ونصب کرده است که اين اثر به برجسته هنوز هم به خوبی حفظ شده است نکته برجسته اين لوحه عبارت از خطوطی عربی است که نام لقب شيخ الاسلام حضرت خواجه عبدالله انصاری (رح)را معرفی نموده وتاريخ سنگ را مشخص ميسازد در سال 889 هجری قمری مطابق 1484 ميلادی خانه زرنگار به شکل گنبدی به جوار آرامگاه ساخته شد در سال 906 هجری قمری مطابق 1499 ميلادی وزير دانشمند سلطان حسين بايقرا امير علي شير نوائي به ترميم گازرگاه اقدام نمود وی در همين سال منبر خطابه ای را بنا نمود و نخستين خطيب موذن گازرگاه رامقرر نمود وقف های زيادی به گازرگاه روا داشت ايجاد باغ های اطراف گارزگاه کار امير علی شير نوائي است امير شجاع الدين محمد سخاوتمندانه برای اعمار گازر گاه سعی نمود و خواجه افضل الدين محمد کرمانی مدرسه ای را در جوار گازرگاه آباد کرد که خودش نيز بعد از وفات در سال 910 هجری قمری مطابق به 1505 ميلادی در آنجا دفن گرديد
در نزديک مزار دارد ابهاماتی موجود است که بنيانگذار اعمار خانه زرنگار چی کسی بوده است در سال های زمامداری تيموريان توجه خاصی به گازرگاه نموده اند که در زمان ديگر چنان تقديری بعمل نيامده است شهزادگان تيموری مبالغ هنگفتی را برای اعمار ابنيه جداگانه بصورت الحاقيه در اطراف بنای اصلی به مصرف رسانيده اند . اعمار بنای آرامگاه پير هرات خواجه عبدالله انصاری (رح) توسط شاهرخ کسوت پير هرات را بيشتر مورد توجه قرار داد. مزار گازرگاه را ميتوان با قبرستان (شاه زند) در سمر قند مقايسه نمود که جايگاه ويژه برای دفن اميران تيموری و زنان شان است.حوض آب گوشه شمال غربی آرامگاه را شاهرخ آباد نموده ويکی از زنان خانواده تيموری آن را پلاستر و ترميم کرده است زن موصوف بنام مهد عليا يعنی ملکه وقت ميباشد که اصل بناءمتعلق به شاهرخ است به روايتی مورخين گازرگاه مسير پر بار سياحت بين اسياي ميانه وباختر بوده و يکی از منزلگاه سياحين در گذشته بوده است.
امروز نيز از اين که آرامگاه پير هرات خواجه عبدالله انصاری (رح ) در گازرگاه ميباشد نه تنها مردمان کشور افغانستان وکشور های اسلامی بلکه سياحين زيادی از اين مجموعه بناهای تاريخي ديد وباز ديد بعمل مياورند که به گازرگاه شهرت جهانی بخشيده است.