|
شبکه اطلاع رسانی افغانستان >>
اطلاعات عمومی
اقوام ساکن در
افغانستان
افغانستان كشوري است كه داراي گروه‌هاي
قومي متعدد كه برخي از اقوام آن، هنوز ناشناخته است. البته مردم شناسان
تلاش‌هاي فراوان نمودند و نتايج خوبي را در اين زمينه نشان مي‌دهد. از
جمله مردم شناسان «اروين، اورال» و همكارانش، تعدادي 55 قوم را در
افغانستان شناسايي كرده‌اند.
گروهی از محققان افغانستان را موزه ای از
نژاد و ملل گوناگون می دانند که سکنه فعلی آن بازماندگان دو نژاد عمده
هستند:
نژاد سفید: شامل پشتون ها،
تاجیکها ، هزارها ،نورستانیها و ...
نژاد زرد : شامل ازبکها ،ترکمنها
،قرقیزها ،مغولها ،و ...
نقشه اقوام افغانستان
پشتونها (
افغانها – پاتانها ):
اين تبار عمدتاً در شرق و جنوب و بعضي از آنها در شمال و غرب كشور
زندگي مي‌كنند، جمعيت آنان در حدود 30 درصد از كل جمعيت افغانستان
برآورد شده است، زبان اين قوم، پشتو و از شاخه‌هاي زبان هند و اروپايي
است. اين طايفه اكثراً پيرو مذهب حنفي از مذاهب اهل سنت هستند، اما در
بین آنها پشتونهای شیعه نیز زندگی می کنند.
پشتونها به لحاظ ساختار درون قومي به دو
طايفه (قبيله) بزرگ «غلزايي یا غلجه زایی» و «دراني یا ابدالی» منشعب
مي‌شوند، كه از دير زماني رقابت بر سر قدرت سياسي، ميان اين دو طايفه
وجود داشتند، همين امر جنگ‌هاي قومي متعددي را موجب گشته است، از تأسيس
حكومت افغاني در سال 1126ش. به دست احمدخان ابدالي حكومت افغانستان تحت
سلطه دراني‌ها بود كه آنها نيز به دو تيره‌ي «سدوزايي» و «بارك زايي»
تقسيم گرديد.
طايفه «غلزايي» هرچند در ساختار قدرت
سياسي مشاركت داشته، اما هيچگاه حكومت انحصاري را چون رقيب خود در دست
نداشته است. اما پس از كودتاي ماركسيستي، سال 1357ش. بود كه با سقوط
سلسله‌ي «بارك زايي» حاكميت سياسي در اختيار طايفه‌ي ديگر از پشتونها
(غلزايي) قرار گرفت. بدين ترتيب ساختار قدرت سياسي تنها خود را در
برابر مطالبات قبيله‌ي رقيب از اقوام پشتون پاسخگو مي‌دانست و نوعي
انحصار سياسي را شاهد بوده است كه بر اساس آن اقوام غير پشتون از
مشاركت سياسي در اين ساختار محروم بوده‌اند.
نحوه تقسیم اقوام این دو ایل بزرگ پشتون
به شرح زیر است:
قوم درانی ( ابدالی ):
الف: زیلوک : که خود شامل اقوام الکوزی، اچک زی، پوپلزی، بارکزایی می
شود
ب : پنج پاو : که خود شامل نورزایی، علی زایی و اسحاق زایی است.
قوم غلجه زایی
( غیلزایی ):
الف : تورانی : کوتک و احمد زی
ب : بورانی : کوتک، وبابی
نقشه پشتونستان
هزاره‌ها:
هزاره‌ها كه تقريباً 25 درصد از كل جمعيت افغانستان را تشكيل مي‌دهند،
طبق نظريه‌هايي اين تبار از بوميان اصلي اين سرزمين مي‌باشند. در گذشته
اكثريت آنان در مركز افغانستان موسوم به منطقه هزاره‌جات مي‌زيستند،
اما امروزه در اكثر مناطق اين كشور زندگي مي‌كنند.
هزاره ها از قدیمی ترین ساکنان این سرزمین هستند و دومین قوم بعد از
پشتونها. بعضی از محققان هزاره ها را از بازماندگان قوم مغول می دانند
ولی شاید بتوان گفت که هزاره ها ترکیبی از نژادهای ایرانی و مغولی
باشند.
صرف نظر از ريشه‌هاي تاريخي آن و مباحث
مربوط به تبارشناسي، هزارها عمدتاً پيرو مذهب اماميه اثناعشري هستند و
عده کمی از آنها که سنی مذهب هستند در قسمتهای بدخشان ، پنجشیر،
بادغیس، و نوربند زندگی می کنند.
هزاره ها به زبان فارسي (دري) تكلم مي‌كنند، مهاجران اين قوم كه به
دليل ظلم و بيدادگري امير عبدالرحمن خان، در سالهاي 1257 تا 1280ش.
جلاي وطن كرده‌اند، در خراسان فعلي ايران و بلوچستان پاكستان متوطن
گشتند و از نظر سياسي، هزاره‌هاي شيعي، كاملاً در انزواي سياسي قرار
داشتند تا اجلاس «بن» كه در سال 1380ش. برگزار گرديد، كمترين سهمي در
ساختار قدرت سياسي اين كشور را نداشتند. البته در دوره كمونيست‌ها نيز
تا حدودي به مقامات بالاي حكومتي راه يافته‌اند، از جمله صدارت
سلطانعلي كشتمند... در دهه 1270ش. در پي اجراي سياست‌هاي تبعيض قومي و
مذهبي عبدالرحمن خان، آنان زير فشار شديد دستگاه حكومتي قرار داشتند،
كه به عنوان سياست استراتژيك صاحبان بعدي قدرت در اين كشور قرار گرفت.
هزاره‌ها در برابر تهاجمات خارجي همواره
از افغانستان دفاع نمودند و تا كنون هيچ نيروي استعماري نتوانسته است
قلب افغانستان را تسخير كند، مبارزات اين مردم عليه استعمار انگليس در
گذشته و مبارزات امروزي‌شان عليه نيروهاي متجاوز روسي گواه بر اين
حقيقت است و حتي از دورترين زمان‌ها تا جايي كه تاريخ به ياد دارد،
هزاره‌ها سدّ استواري در برابر تهاجمات خارجي بوده‌اند، چنانچه در
برابر حملات: كوروش، اسكندر، چنگيز، تيمور و شيباني، از خود مقاومت
عجيبي نشان داده‌اند.
تاجيكها:
اين تبار به لحاظ موقعيت اجتماعي و سياسي، سومين گروه قومي در
افغانستان محسوب مي‌شود كه جمعيت اين قوم 6/20% جامعه افغانستان را
تشكيل مي‌دهند. آنان به زبان فارسي تكلم مي‌كنند و اين قوم از اقوام
آريايي است كه دير زماني است كه در مناطق مختلف كشور به ويژه شمال و
شمال شرقي افغانستان، ساكن هستند و به لهجه تاجيكي كه از لهجه‌هاي
زبان فارسي است تكلم مي‌كنند و با سكونت در شهرها و روستاها به
كشاورزي، باغداري و دامداري اشتغال دارند، به رغم انحصار حكومت سياسي،
اين تبار به طور محدود، در ساختار قدرت سياسي سهيم بوده‌اند.
تاجیکها اکثرا زندگی ایلی و قبیله ای را تا حدی رها کرده وروش پیشرفته
و شهرنشینی را اختیار کردند که به چهار گروه تقسیم می شوند:
1 - هراتی فارسی زبان:
در هرات و اطراف آن زندگی می کنند و نصف شیعه و نصف دیگر سنی
مذهب هستند . شغلشان اکثرا زراعت ،تجارت ّ، مالداری صنعت و اموراداری
هست
2 - دری زبانهای منطقه ترکستان:
محدوده شهرهای شمالی کشور مانند مزار شریف ،قندوز ،بغلان
،و....را شامل میشود . بیشتر با تاجیکها و ازبکها آمیخته شده اند و
اکثریت سنی مذهب هستند
3 – تاجیک کوهستانی:
در نقاط مرتفع دامنه های هندوکش و پامیر زندگی می کنند ،بسیار
کم اختلاط نژادی پیدا کرده اند . اکثرا سنی مذهب هستند و تا مرز چین
گسترش یا فته اند .
4- تا جیکهای نیمه کو چی:
در دوره شکاری زندگی زندگی می کنند بیشتر سنی مذهب و شیعه مردم
هزاره می باشند.
ازبكها:
اين تبار از اقوام ترك تبارند، در نواحي شمال افغانستان ساكنند و
عمدتاً در شهرهاي: مزارشريف، شبرغان، ميمنه، خان آباد، قندوز و...
سكونت دارند، جمعيت آنان با ديگر اقوام ترك تبار 20 درصد كل جمعيت كشور
برآورد شده است.
ازبكها از اعقاب تركان زرد پوست آسياي مركزي مي‌باشند و به مشاغل چون:
كشاورزي و دامداري اشتغال دارند و به زبان ازبكي، كه زبان مادري اين
قوم است، تركيبي از واژه‌هاي تركي است. از نظر سياسي، اينان نيز چون
ديگر اقوام از حكومت محروم بوده و همواره تحت فشار قرار داشته‌اند، به
همين علت در فقر و محروميت مي‌زيسته‌اند و از نظر مذهب اكثريت اين قوم
سني مذهبند.
ساير اقوام:
تركمنها، قزلباشها، قرقيزها، بلوچ‌ها و... از ديگر اقوام ساكن در
افغانستان هستند، در حالي كه قزلباشها بيشتر در شهرهاي غزني، كابل،
هرات، قندهار، متمركزند، تركمنها در طول كرانه‌هاي «آمودريا» و مرزها
شمال غربي افغانستان سكونت دارند و اغلب به دامداري مشغولند، قرقيزها
در ناحيه شمال شرقي كشور و در منطقه «واخان» زندگي مي‌كنند. بلوچ‌ها
نيز در جنوب غربي كشور در مجاورت با بلوچستان ايران و پاكستان ساكن
هستند.
مورخ شهير عصر عبدالرحمن خان، كاتب هزاره در اين مورد مي‌نويسد: «كه
تعداد اقوام و طوايف ساكن در افغانستان با شعب و زير مجموعه‌هاي خود
تقريباً به 138 قوم و طايفه مي‌رسند».
چادر نشینها :
در افغانستان بین 2 تا 3 میلیون چادر نشین و نیمه چادرنشین و به تعبیری
کوچ نشین وجود دارد . افغانها آنها را کوچی می نامند. این عده در شمال
و جنوب کشور پراکنده اند.
عده زیادی از کوچ نشینان از این غلجه زایی ( پشتون ) هستند . آنها در
فصل پائیز از ارتفاعات جنوبی افغانستان عبور کرده و با گذر از مرز
پاکستان در استان سر حد پاکستان اطراق می کنند و سپس در فصل بهار راهی
ییلاقها و مراتع افغانستان گردیده و به فروش کالاهای خود و خرید
کالاهای مورد نیاز می پردازند.
گروه‌های قومی و نژادی افغانستان
در سال 1986 «آوریوال» فهرستی از
گروه‌های قومی در افغانستان را به شرح زیر یادداشت نموده است:
پشتو
هزاره
ازبک
تاجيك
ترکمن
شادی باز
گوارباتی
طاهری
عرب
قزلباش
جوگی
تایمنی
براهوایی
گوجار
تیرابی
سیگ
موری
مغول
مونجانی
شیخ محمدی
زوری
قرقیز
اشکاشمی
شیغنانی
یهودی
جت
قپچاق
سنگلیچی
قارلیق
تیموری
پیکراغ
روشانی
فارسی
فیروز کوهی
میش مست
قزاق
واخی
جمشیدی
غوربت
پاراچی
نورستانی
ایماق
ملیکی
وانگ والا
ارموری
بلوچ
جلالی
تاتار
کوتانا
هندو
|