|
شبکه اطلاع رسانی افغانستان >>
اطلاعات عمومی
ابوالموید بلخی
شاعر و نویسنده قرن چهارم و معاصر با
دوره سامانیان است. نخستین كسی است كه داستان «یوسف و زلیخا» را به نظم
كشید. اگرچه از اشعار این منظومه‌ی او چیزی باقی نمانده، در مقدمه آن
چنین آمده است:
دو شاعر كه این قصه را
گفته‌اند/ به هر جای معروف و ننهفته‌اند
یكی بوالمؤید كه از بلخ بود/ بدانش همی خویشتن را ستود
نخست او بدین در سخن بافتست/ بگفتست چون بانگ دریافتست
از دیگر آثاری كه به او نسبت داده‌اند
یكی شاهنامه منثور اوست كه آن را «شاهنامه بزرگ» و «شاهنامه مؤیدی» هم
خوانده‌اند. این شاهنامه كتابی در شرح تاریخ و داستانهای ایران قدیم و
شامل بسیاری از روایات و داستانهای ایرانیان از پهلوانان و پادشاهان
است كه بعداً در دیگر آثار حماسی، از جمله «شاهنامه»ی فردوسی، از آنان
سخن گفته شد. قدیم‌ترین كتابی كه از این اثر نام برده «تاریخ بلعمی»
است كه خود به تاریخ 352 نوشته شده است.
گرشاسپنامه و «اخبار نریمان» نیز از آثار ابوالمؤید بلخی هستند كه شاید
هم هر كدام جزئی از شاهنامه‌ی او بوده‌اند.
عجایب البلدان اثر دیگر اوست كه در قرن چهارم و اوائل قرن پنجم مشهور
بوده و در «تاریخ سیستان» نیز چند بار از آن یاد شده است.
ابوسعيد ابي‌الخير
ابوسعيد ابي الخير- ابوسعيد فضل الله بن
ابي الخير محمد بن احمد ميهني- قرن 4 و 5 (440- 357 ) در ميهنه (مهنه)
از توابع ابيورد متولد شد و وفاتش هم در همانجا اتفاق افتاده است. پدرش
عطار بود و دوستدار اهل تصوف و بدين ترتيب ابوسعيد در مجالسي كه پدر
ترتيب مي داد با مبادي تصوف آشنا شد. پس از تحصيل در علوم ديني و ادبي
در ميهنه، مرو و سرخس، نزد ابوالفضل محمد بن حسن سرخسي در سرخس، ابوعلي
عبدالرحمن سلمي در نيشابور و ابوالعباس قصاب در آمل خراسان به رياضت و
سلوك پرداخت. سپس در خانقاه خود در ميهنه و نيشابور به ارشاد پرداخت و
نفوذ بي مانندي در ميان طبقات مختلف به دست آورد.
تسلط او بر تفسير، حديث، فقه و ادبيات
باعث شد تا مجالس وعظ او هميشه همراه با اينگونه مسايل باشد. ابوسعيد
در مجالس خود هميشه از اشعار شاعران ديگر و گاه از اشعار خود بهره مي
گرفت و به اين ترتيب او از نخستين بزرگان صوفيه است كه انديشه خود را
جامه شعر مي پوشيده و از اين حيث پيشقدم سنايي و عطار مي باشد.
اشعاري به عربي و فارسي به ابوسعيد نسبت داده شده اند كه انتساب بسياري
از اين اشعار به او مورد ترديد است. با اين حال چند رباعي را كه در
اسرار التوحيد مستقيما به او نسبت داده است مي توان از او دانست.
شرح حال ابوسعيد ابي الخير به تفصيل در
كتابهاي "اسرار التوحيد في مقامات الشيخ ابي سعيد" از محمد بن منور و
نيز "حالات و سخنان شيخ ابوسعيد ابوالخير" از كمال الدين محمد- كه هر
دو از نوادگان او هستند- و نيز در طبقات صوفيه آمده است.
وا فريادا ز عشق،
وا فريادا كارم به يكي طرفه نگار افتادا
گر داد من شكسته دادا، دادا ورنه من و عشق هر چه بادا، بادا
جسمم همه اشك گشت و چشمم بگريست در عشق تو بي جسم همي بايد زيست
از من اثري نماند اين عشق ز چيست؟ چون من همه معشوق شدم عاشق كيست؟
از واقعه اي تو را خبر خواهم كرد وان را به دو حرف مختصر خواهم كرد
با عشق تو در خاك نهان خواهم شد با مهر تو سر ز خاك بر خواهم كرد
عايشه درانی
عايشه درانی دختر يعقوب علی خان توپچی
باشی يک تن از رجال عصر درانی های افغانستان است و خود نيز در زمان
تيمور شاه درانی به سرايش شعر آغاز کرده است.
احمد شاه درانی در قندهار توانست بر آشوب های حاکم در افغانستان غلبه
کند و بنياد يک نظام نيرومند را در اين کشور بگذارد. احمد شاه نيز به
شعر و ادب علاقه داشت و به سرايش شعر به زبانهای پشتو و دری می پرداخت.
از او ديوانی به زبان پشتو و ديوانی ديگر به زبان دری در دست است.
در دوره ابدالی ها و درانی ها بيشتر شاعران از حافظ و جامی پيروی می
کردند و دنباله رو مکتب عراقی بودند.
عايشه نيز به شعر حافظ علاقه داشت و می کوشيد اشعارش به سبک و سياق
لسان الغيب باشد.به عنوان نمونه:
حافظ:
ساقی به نور باده بر افروز جام ما
مطرب بگو که کار جهان شد به کام ما
عايشه:
ساقی بيار باده و پر کن به جام ما
تا نه رواق چرخ بگردد به کام ما
حافظ:
صبا به لطف بگو آن غزال رعنا را
که سر به کوه و بيابان تو داده ای ما را
عايشه:
اگر به خواب ببينم جمال رعنا را
سر از سرور به افلاک می رسد ما را
شاعری عايشه شامل سه مرحله است، نخست مرحله غزلسرايی و سال های جوانی
که در عهد تيمور شاه درانی گذشت.
دوم مرحله سرايش شعرهايی با رنگ و بوی تصوف و عرفان است که مصادف با
دوران جنگ های داخلی پسران تيمور شاه و حمله انگليس به افغانستان است.
سومين مرحله نيز، شامل مرثيه سرايی های پس از شکست سلسله درانی ها در
افغانستان می شود
نمونه ای از شعر عايشه در نخستين مراحل شاعری او در زير می آيد:
بی تو ای مونس جان تخت سليمان چه کنم
عمر خضر ار بودم حشمت خاقان چه کنم
با تو در دوزخ سوزان بتوان زيست مدام
بی تو با حور جنان روضه رضوان چه کنم
گرچه ابر کرم از چشمه حيوان بارد
بس ببارد به سر و لوُ لوُ و مرجان چه کنم
نيست بر لوح بصر غير خط زنگاری
چون نبينم رخ تو يوسف کنعان چه کنم
روز شب کردم و شب روز نيامد يارم
عمر بر باد شد اکنون سر و سامان چه کنم
هر کسی کشته خود می درود آخر کار
هستم از فعل بد خويش پشيمان چه کنم
عايشه درد تو بگذشته ز قانون شفا
چون علاجی نبود سعی به درمان چه کنم
مولانا خال‌محمد خسته
مولانا خال‌محمد خسته (زاده در سال 1282
خ - درگذشت در سال 1352 خ) شاعر، نویسنده، تذکره نگار، خطاط و
ژورنالیست توانای افغانستان بود.
خال‌محمد خسته فرزند ملا رستم در سال 1320 ق در دهکده ی دهباز ختلان
بخارا زاده شد.
بعد از پنج سال سکونت در بخارا، عازم مزار شریف گردید. در مزار شریف،
پس از حفظ قران مجید توجه به علوم عربی نموده از اساتید روزگار قراءت
مبادی کتب فقه و عقاید را آموخت و در سال 1381 ق برای فراگیری دانش
عازم هند شد و در آن جا تحصیل نمود.
مولانا خسته چون در روزگاران کودکی خط
نستعلیق را از پدر قدری آموخته بود، در هند، خلال آموزش و کسب دانش،
نزد خطاط معروف هندمنشی عبدالغنی یاقوت رقم دهلوی اساسات خطوط نسخ و
نستعلیق را نیز فراگرفت. در این زمان وقتی مدرسه ی اسدیه در مزارشریف
تاسیس شد، در آن جا به مدت شش سال به آموز گاری پرداخت. پس از آن در
مکتب متوسطه آموز گار دینیات مقرر شد.
از سال 1360 ق در مدرسه خواجه خیران به
تدریس غیر رسمی مصروف شد. در آخر سال 1327 ق از طرف اهالی شهر مزار
شریف به وکالت دوره ی هفتم شورا انتخاب شد.
خسته در سال 1332 خ تا اول میزان 1343 خ مامور فروشات کتب(کتاب فروشی)
ابن سینا از طرف مالک آن مقرر شد و در سال 1335 خ «دخسته کتانخانه» را
در جاده ی میوند باز نمود. مولوی خال‌محمد خسته، در کابل چشم از جهان
بست.
از آثار مولوی خسته می توان از این ها
یاد کرد:
1 ـ مجموعه ی اشعار در شش جلد و انتخاب از آنها در دو جلد.
2 ـ معاصر ین سخنور.
3 ـ خطاطان قرن یازده الی دوازه هجری.
این هم نمونه ی
شعر او:
غزل
قدرت ایجاد است طبعت در طلب کاهل مباش
نقد حالی است نسیه بار مسقل مباش
رشته ی در مجمع اضداد دارد اتحاد
غافل ار کیفیت آب و گل مباش
گر زچشم ابر افتی در دل دریا نشین
تشنه ی کام بحر در آغوش چون ساحل مباش
نا رسایی سعی جز فقدان استعدادنیست
مرد همت باش و در اندیشه مشکل مباش
دیده ام در عرض استغنا ظهور احتیاج
رفته از دیده دور از استان دل مباش
انجمن سازی به کار صاحب دولت است
زینهار از مردم برهمزن محفل مباش
حق به حجت غالیست و طالب حق هم قوی
عرض اندامی کن و مرعوب از باطل مباش
ای خزان افسرده و خسته در جهان بیدلی
از بهار عالم تحقیق خود غافل مباش
عبدالهادی داوی پریشان
عبدالهادی داوی پریشان فرزند
عبدالاحدطبیب به سال 1313هجری قمری در کابل زاده شد. در مکتب حبیبیه
آموزش دید و آن گاه به محرری در جریده ی سراج الااخبار مقرر شد. داوی
در همان دوران به سرودن شعر آغازید، پاره یی ازسروده هاو نوشته هایش در
صفحات سراج الاخبار انعکاس یافته اند .شعر بلند « بلبل گرفتار» که پس
از انتشاربه چندین زبان ترجمه شده است، از آن شمار است.
عبدالهادی داوی آدم سیاست بودو گروه
سیاسی که داوی به آن وابسته بود، از سوی میر سید قاسم رهبری می شد.
داوی در واپسین سال حکمرانی امیرحبیب الله(1918م) به زندان افتاد. پس
از پیروزی مردم افغانستان در پیکاربرضد انگلیس ها از زندان رهایی یافت
و به سر دبیری جریده ی امان افغان مقرر شد.داوی در روزگار امیر امان
الله به حیث یک شخصیت آزادی خواه ومیهن پرست مورد بزرگداشت قرار گرفت
ودر آن سال ها به حیث مستشار وزارت خارجه، سفیر افغانستان در بخارا ،
وزیر مختار در لندن، وزیر تجارت و سفیر افغانستان در برلین کار کرد. در
واپسین سال پادشاهی محمد نادر(1312خ)بار دیگر به زندان افتاد. هنگامی
که از زندان بدر شداز مرز پنجاه ساله گی گذشته بود. او از پهنه ی پر
جوش سیاست به خلوت کتابخانه ی خویش پناه برد. پس ازآن داوی را سالی چند
به ریاست شورای دوره ی هفتم مقرر کردند و سپس به حیث سفیر افغانستان در
اندونیزیا و آخرین کار دیوانی وی به حیث رییس مجلس سنابود.داوی به سال
1362خ در کابل زنده گی را پدرود گفت.
این هم نمونه
های شعر وی:
خوناب گریه خواب
به چشمم حرام داشت
ساقی شب گذشته چه آتش به جام داشت
دیشب که می شمرد نگاهم ستاره را
اشکم به شکل سبحه لولو نظام داشت
دانی به تار زلف تو چون دست می زنم
دل نام نغمه یست که آن جا مقام داشت
لعلش طبیب صد دل رنجور بود لیک
افسوس این که عادت شب مدام داشت
امروز از وفا سخنی نیست در جهان
ای کاش آن جفای تو ای گل دوام داشت
ای بهشت آدمیت خوی تو
آدم آن باشد که دارد بوی تو
ما که و درگاه ات ای علیجناب
باب جبریل است راه کوی تو
شعر هر چند ترجمان خوشست
از کم وکیف عشق لال بود
هر قدر نی که خوشنوا باشد
تاب آتش ازو محال بود
جوزای 1322خ
محمد یوسف آیینه
یوسف آیینه در سال ۱٢٩٩ خ در شهر کابل
زاده شد. در لیسه امانی درس خواند، اما قبل از آن که دیپلوم فراغت را
به دست آورد، مکتب را ترک گفت. وی از آن چه او را ادیب و ژورناليست
می‌ساخت باز ننشست. دانش‌ها و دانستنی‌ها را فرا گرفت و به زبانهای
انگلیسی و آلمانی تسلط پیدا کرد.
از روزگاری که به نوشتن و سرودن پرداخت، در روزنامه‌ها، جراید و مجلات
کشور به چاپ رسانیده است.
مقالات اجتماعی، انتقادی و ارایه
گوشه‌های تاریک و فراموش شده اجتماع، وضع طبقات پایین مردم، نتایجی از
تاریخ و رویدادها، درامه‌های منظوم، قطعات و اشعار و چامه‌ها چکامه‌ها
که از آنها واقعیت‌ها را بتوان دید و نوآوری‌های نویسنده شاعر را در
تلفیق کلمات و جملات، با آهنگینی بودن خاص مشاهده و احساس نمود، از
کارهای فکری و فرهنگی او ست.
او به ترجمه آثار نیز دست یازیده است و بیشترینه آثار ادبی خود را به
نامهای مستعار "شیشه" "چشم" "ترازو" "آه" و "نمک" به نشر رسانیده است.
آیینه شغل‌های گوناگونی را در عرصه مطبوعات به پیش برده است. به رنگ
مثال: او گاهی در رادیو، گاهی در روزنامه انیس و هم در آژانس باختر کار
نموده است. همچنان زمانی مدیر مجله‌ی اقتصاد بود، بعد مدیریت عمومی
سینما، جریده و صحنه کابل، شاروالی (شهرداری) کابل را به عهده داشت.
روزگاری مدیر مجله "برگ سبز" نیز بود. مدتی به حیث مدیر عمومی اطلاعات
و تبلیغات وزارت زراعت کار می‌کرد و زمانی هم در وزارت اطلاعات و کلتور
وقت آمر عمومی سمعی و بصری و آمر عمومی اطلاعات و کلتور ولایت وقت بود.
در شعر نو و نثر تازه در کشور، ایجادگر
شیوه و سبک خاصی است. یوسف آیینه تصنیف‌های زیادی نیز ساخته و
ترانه‌های وی اکثراً به صدای هنرمندان خوب رادیو افغانستان ثبت
گردیده‌اند.
شیوه و ارزشمندی کار وی را اشعار و پارچه‌های: "مشت"، "قو"، "می
خواره"، "حماسه سالنگ"، "گل راه"، "بهار کابل"، "وینوس" می‌توان یافت.
آیینه زندگی شخصی خاصی داشت. به رنگ مثال: او واراسته بود و یکی از
آخرین "کاکه"های کابل، فارغ از بند اهل و اعیال بود، ساده و طبیعی بود،
گریزان از تشریفات.
نخستين تجربه‌های يوسف آيينه در سرايش
شعر در اوزان نيمايی به دههٔ سی خورشيدی بر می‌گردد. او با نمونه‌های
روز نو، ترانهٔ ارغوان، شعر منجمد و بهار كابل به حيث يكی از نخستين
علمبرداران رستاخيز بزرگ شعر نيمايی در افغانستان شناخته شده است، به
يقين می‌توان گفت كه پيش از سرايش اين شعرها، بايد آيينه تجربه‌های
ديگری نيز در عوالم شعر نيمايی داشته باشد، اما يافتن يك چنان
نمونه‌هايی از چنان شاعری كه هيچگاهی در قيد گردآوری شعرهای خود نبوده
است، بسيار دشوار به نظر می‌آيد.
با مستی نهفته به شرم از
كنار خود
لرزان و ترسناك
دورم نمود و گفت كه ديوانه نيستی!
آن پنجه‌های نرم
و اين چشم پر عتاب
هر دو ستيزه كار
آوخ كه در رواج محبت كتاب عشق
حق را گرفت و داد به خوبان روز گار
امشب مرا ببخش گلی از بهار خود
اين آرزوست پاك
ای شمع هوشدار كه پروانه نيستی
با حرفهای گرم
دل را بگو جواب
مژگان به هم فشار
ما از كتاب عشق گزيديم باب عشق
اين شعرهای نغز بمانند ياد گار
استاد يوسف آيينه که خود از جملهٔ بازماندگان عياران قديم و از رندان و
خراباتيان روزگار ماست و يکی از جملهٔ فلکلورشناسان و شاعران چند دههٔ
اخير افغانستان بشمار می‌آيد، يک سلسله مقالات پيرامون زندگی‌نامه و
کارروايی‌های کاکه‌های کابل در شماره‌های مختلف مجلهٔ لمر به چاپ
رسانيده و چند تن از جوانمردان و کاکه‌های کابل و ديگر شهرهای
افغانستان را معرفی نموده است. و چون اين مقالات بازتاب دهندهٔ برخی از
چهره‌های کاکه‌های کابل است، لذا جالب و خواندنيست.
محمد آصف آهنگ
محمدآصف آهنگ فرزند میرزا محمدمهدی‌خان
چنداولی است که در سال ۱۳۰٤ خورشيدی در کابل زاده شد و پدرش منشی
اعلیحضرت غازی شاه امان‌الله و يکی از مشروطه‌خواهان دورۀ دوم بـود.
پس از شهادت پدر (در عهد نادرشاه)، محمدآصف آهنگ با دو برادرش
(محمدیونـس، و محمدسلیمان) از مکتب اخراج گردیدند.مادرش که می‌خواست
فرزندان او، راه پدر را بکوبند؛ دست بچه‌هایش را گرفت و به مدرسه‌های
سنتی برد تا از سواد بی‌بهره نمانند.
محمدآصف کودکی و نوجوانی را با مرارت و
رنج گذرانيد؛ اما میل به تحصیل کمال از یک سو و اشتیاق به آزادیخواهی
از سوی دیگر، همواره در درونش شعله‌ور بود و این اقبال را داشت که هم
این مأمول را برآورد و هم آن راه را بپيمايد؛ از همین رو در جوانی به
جنبش مشروطه‌خواهان سوم پیوست و راه پدر و برادرش را پيمود.
این مرد آزادیخواه که شاهد اعدام پدر
بوده است و گواه به زنجیر کشیده شدن برادران، اینک خود در قفس می‌افتد
و رنج و شکنجه زندان را بر جان و تن پذیرا می‌شود. شش سال دردآور را
(از سال ۱۳۳۶ تا ۱۳٤٢ خورشيدی)[] در زندان دهشتبار دهمزنگ گذرانيد،
بی‌آنکه خود بداند گناهش چه بوده است و يا به خاطر چه تقصیری این همه
سال، آزادی را از او ربوده‌اند. با پايان دورۀ صدارت محمدداوود،
زندانیان سیاسی رها گردیدند و آهنگ نیز به خانه باز گشت.
او چهار سال (۱۳٤٤ - ۱۳٤٧ ش) وکیل مردم کابل در شورای ملی بود و چند
سالی هم در نهادهایی چون جنگلک و نساجی افغان کار کرد اما هرگز به
کارهای دیوانی تن نداد و سالهای آخرین اقامت در حضر را شاهد فاجعه و
جنایت بود و دریغاگوی یاران از دست رفته؛ چه هر روز کاج استواری از
کاجسـتان فرهنگ و آزادی در برابر دیدگان حیرت‌زده‌اش فرو می‌غلتید تا
این که در سال‌هایی خون و خاکستر، خاطرات و یادداشت‌هایش را زاد و توشۀ
سفر ساخت و راه سرزمین‌های بیگانه را پيش گرفت و از بد حادثه نخست در
پاکستان و سرانجام، در سال ۱۳٧٤ خورشيدی در کشور کانادا پناه گزید.
اکنون سالهاست که در پیرانه‌سری زهر گژدم غربت را به جان می‌پذیرد. ولی
از خجستگی‌های زندگی او این است که چون هزاران تن از مردان سالخوردۀ
مهاجر افغانستان، دست روی دست ننهاده است و زندگی را به تن‌آسایی و ضجه
و مویۀ تنهایی و غریبی نمی‌گذراند.
در سالهای دور از وطن، صدها برگۀ سپید را
سیاه کرده است و چندین کتاب و مقاله در باب تاریخ و سیاست و مسایل مبرم
اجتماعی رقم زده است. او، هم آثار فراون نوشته و هم فرزندان شایسته و
فرهیخته‌ای تربیت کرده است.
نمونۀ شعر آصف آهنگ:
به شــهـر غیر غریـبم که
کشــور مــن نیســـت
ز بی‌کسی همـه شـب غیـر گریه کردن نیسـت
تـــو ای مســـــافــر آواره بــــر نــگـــرد - نــگـــرد
که ظلمتسـت و سیاهی و خانه روشن نیسـت
به بیــن که دخـتر مهـتاب شــد نهــان از تــرس
بحکــم آنکــه حقــوق مســاوی بــر زن نیســـت
ز بــاغ چـیــــد چـنــان باغبـــان خــانـــه خـــراب
کـه غنــچه‌های هــوس قابل شــگفتن نیســت
پـــرنــده گان خــــــوش آوای از چمــــن رفتــنــد
صــــدای زاغ وزغــن قـابــل شــــنیــدن نیســت
چـه رقــص‌ها کـه نشـــد ســر بـه ســاز بیـگانه
ببــین بــه کشـــور ویـران جــای گفـتن نیســـت
نشسته‌ایم به تماشا که دست ما بسته است
قفــس ز آهــن و پـولاد و از شـکســتن نیســت
مــــن آن درخــــت کهنســــال بــی بــر و بــارم
امــیــد و آرزویــــم جــــز تــبر بــگــردن نیســــت
آصف آهنگ، یکی از آن شخصیت‌های والای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی کشورماست
که از آوان کودکی با ناسازگاریها و ناملایمات روزگار روبرو گردیده و
بار سنگین زندگی را با آن همه ناملایمات و سختیهای آن بردوش کشیده است،
ولی با شکیبايی و حفظ عزت خانواده و تقوای وطن‌پرستی از کوره راه‌های
دشوار زندگی سربلند بیرون برآمده است
محمدآصف آهنگ شماری از آثار خود را در دورۀ هجرت به نگارش درآورده است
که پاره‌ای از آنها به نشر رسيده و برخی ديگر هم آماده چاپ اند:
یادداشتها و برداشتهایی از کابل قدیم ، جهان‌بینی عارف ،زندان ، تاریخ
در ایدیولوژیهای مختلف ( در چهار جلد ) ، سطری چند از تاریخ و
چشمدیدهای من ( فشرده‌ای از حوادث امروز )، جلادان تاریخ زیاد اند (
مجموعه مقالات)، جنبش هزاره‌ها و اهل تشیع در افغانستان ، پاسخی به
اتهامات نبی عظیمی.
|