امیر علی شیر نوایی شاعر، دانشمند و وزیر سلطان حسین بایقرای گورکانی (۸۷۵ – ۹۱۱ ه‍. ق.) بود.
امیر علی شیر نوایی نام او علی ‌شیر بن الوس یا کیچکنه یا کیچینه یا کجکنهٔ نوایی جغتایی و ملقب به «نظام‌الدین» است. از بزرگ ‌زادگان خاندان جغتای , پسر چنگیزخان حاکم ماوراءالنهر و کاشغر و بلخ و بدخشان بود.

او مردی نیکوصفت و دانشمند و شاعر بوده اشعار بسیاری به دو زبان فارسی و ترکی جغتایی دارد به همین جهت مشهور به «ذوللسانین» بود. تخلص او در اشعار ترکی «نوایی» و در اشعار فارسی «فانی» یا «فنایی» است.

وی در سال ۸۴۴ ه‍. ق. در هرات متولد شد و تحصیلاتش اولیه خود را نزد پدرش کیچکینه بخشی -که از جمله وزرای تیموریان بود - کسب کرد و سپس برای ادامه تحصیل به سمرقند رفت. علی شیر در خردسالی با سلطان حسین میرزا که همدرس و هم‌مدرسه بوده‌اند، عهد و پیمان بسته بودند که هر کدام به سلطنت برسد از حال دیگری تفقد نموده، فراموشش نکند , نوایی از آن پس به منظور تحصیل معارف و کمالات خوراسان و سمرقند و بسیاری از شهرهای دیگر را سیاحت کرد و در آن میان گرفتار فقر و فاقه‌ای سخت شد. در این هنگام سلطان حسین میرزا در هرات به سلطنت نشست و به حکم همان پیمان قدیم، امیر علی شیر را از سمرقند فراخوانده منصب مهرداری خود را به وی واگذار کرد و اندکی پس از آن امر صدارت را نیز به او داد و بزرگی مقامش به جایی رسید که هر یک از برادران و فرزندان سلطان، ملازمت او را مایهٔ شرف و افتخار خود میدانستند و سلطان نیز بی مشورت او به هیچ کاری اقدام نمی‌کرد. اما علی شیر با وجود این همه مشاغل، از مطالعات علمی و تألیفات مختلف دست برنداشت و مجلس او مجمع علما و فضلای آن روزگار بود و کتابخانه وی نیز عمومی و مورد استفاده علاقمندان بود که از آنجمله خواندمیر مولف حبیب‌السیر نیز از آن کتابخانه بهره‌ها برده است.

سرانجام وی از امور دولتی استعفا داده منزوی گشت و با ملا عبدالرحمان جامی مصاحب شد و درویشی را بر همه امور ترجیح داد. و در عین انزوا نیز مورد توجه سلطان حسین بوده و شاهزادگان موظف به استفاده از مجالس وی بودند. و عاقبت او به سال ۹۰۶ یا ۹۰۷ ه‍. ق. درگذشت.

کؤنگلیم اورتانسین اگر غیریغَه پروا ایلاسَه
هر کؤنگیل هم کیم سنینگ شوقینه پیدا ایلاسَه
اؤزگالار حسنین تماشا ایلاسَه٬ چیقسون کؤزؤم
اؤزگا بیر کؤز هم کی حسنینگ‌نی تماشا ایلاسَه
غیر ذکری آشکارا قیلسا، لال اولسون تیلیم
قایسی بیر تیل هم کی ذکرینگ آشکارا ایلاسَه
ترجمه:
دلم آتش بگیرد اگر به کسی غیر از تو توجه کند. همچنین هر دلی (به‌جز من) که عشق تو را داشته باشد.چنانچه چشمانم به جمال دیگر خوبرویان نظر کند، برکنده باد! همچنین هر چشم نامحرم که نظر به جمال تو داشته باشد.زبانم لال باد اگر صحبت از کسی جز تو کند. همچنین هر زبان بیگانه‌ای که حدیث تو کند.

غربتدا غریب شادمان بولمَس‌ایمیش
ایل اونگا شفیق و مهربان بولمَس‌ایمیش
آلتین قفس‌ایچره گر قیزیل‌گؤل بولسه
بولبول‌غه تیکَن‌دَک آشیان بولمَس‌ایمیش
ترجمه:
غریب در غربت شاد نمی‌گردد. مردم (آنجا) با وی صمیمی نیستند.چنانچه گل سرخ را در قفسی زرین نگه دارند، برایش مأوای مطلوبی نیست و حکم خار برای هزاردستان را دارد.

افسر سابق جمهوری دموکراتیک سوسیالیستی افغانستان - هند

>>>   مثل بودا از در بار شاهی و قدرت و جلال و نعمت ها خود را رهاند و در وشه یی زندگی صوفیانه را اختیار کرد.

>>>   افتخار میکنیم به این عدانشمندان

مهلت ارسال نظر برای این مطلب تمام شده است