جولانی رهبر گروه تحریرالشام سوریه در افاضاتی فرموده‌اند که سوریه به افغانستان تبدیل نخواهد شد، چون سوریه چون افغانستان کشوری قبیله‌ای نیست. این سخن مرا یاد دوران جمهوریت مرحوم می‌اندازد که طرفداران جمهوریت ادعا می‌کردند که افغانستان به سوریه تبدیل نخواهد شد، چون افغانستان سوریه نیست و شکاف‌های اجتماعی آن کشور را دارا نمی‌باشد. پرسش این گزارک این است که آیا افغانستان جامعه‌ای قبیله‌ای و فرهنگی قبیله‌ای دارد؟

بله افغانستان در کلیت جامعه‌ای قبیله‌ای است و فرهنگی جزیره‌ای دارد. این موضوع را پژوهش‌های گوناگون ثابت ساخته است. ادعای عبور از قبیله در جامعه‌ی افغانستان درست نیست. سخن از مناسبات شهری در کلان‌شهرهای افغانستان هم به صواب نزدیک نیست، چه این‌که این کلان‌شهرها در حقیقت کلان‌روستاهایی بیش نیستند.
عبور از جامعه‌ی قبیله‌ای به جامعه‌ی مدرن حداقل نیازمند تجربه‌ی صنعتی شدن، رشد اقتصادی، گذار از نهادهای اولیه به نهادهای ثانویه، شهرنشینی، جامعه‌ی متوسط پویا، حداقلی از دموکراسی و... است. بنابراین جامعه‌ی قبیله‌ای و تفکر آن از بزرگ‌ترین موانع توسعه و پیشرفت ما شمرده می‌شود.

تفکر قبیله‌ای در افغانستان مختص به یک قوم خاص نیست. هرچند این تفکر در بین پشتون‌ها بیشتر دیده می‌شود، اما اقوام غیرپشتون هم هنوز رگه‌هایی از قبیله‌گرایی را حفظ کرده‌اند. فرهنگ جزیره‌ای افغانستان به این معنی است که در این جغرافیا جزایر متعددی از فرهنگ‌های گوناگون وجود دارد که در جاهایی هم‌پوشانی دارند و در جاهایی همدیگر را قطع می‌کنند.

اما در مورد سخنان جولانی باید گفت که او در مورد افغانستان حرف درستی زده است و در مورد سوریه حرف نادرستی. چرا؟ چون سوریه اگر از افغانستان قبیله‌ای‌تر نباشد، قطعا کمتر هم نخواهد بود.
برای من اشاره‌ی جولانی به قبیله‌ای بودن جامعه‌ی افغانستان است. سخنی که از فهم و درک او بالاتر است.
حالا باید فکر کرد که چه کسانی این سخنان را به جولانی دیکته می‌کنند. چرا جولانی مشخصا از رویکرد قبیله‌ای طالبان سخن نمی‌گوید و آن را به مردم افغانستان حواله می‌دهد؟
بایدن هم روزگاری سخن مشابهی گفته بود. او هم افغانستان را سرزمینی می‌داند که به مردمش به رفاه و پیشرفت علاقه ندارند.

داوود عرفان