ریاض نقطه عطفی در دیپلماسی جهانی یا بازی بزرگ ژئوپلیتیکی؟
نشست اخیر میان ایالات متحده و روسیه در ریاض را می‌توان نه‌ تنها گامی مهم در مسیر حل بحران اوکراین، بلکه نقطه‌ای کلیدی در تغییر معادلات ژئوپلیتیکی جهان دانست. این مذاکرات که پس از سال‌ ها تنش و قطع روابط مستقیم میان دو قدرت جهانی برگزار شد، پیامد های عمیقی در حوزه‌ های حقوقی، سیاسی، اقتصادی و راهبردی دارد. در عین حال برگزاری این نشست بدون حضور اوکراین و متحدان اروپایی‌اش، این پرسش را مطرح کرده که آیا مقاومت کی‌یف و اروپا در برابر توافق احتمالی میان مسکو و واشنگتن مؤثر خواهد بود یا خیر؟

ابعاد حقوقی و مشروعیت دولت اوکراین در معادلات صلح؛
یکی از مسائل کلیدی در این مذاکرات، مشروعیت حقوقی دولت اوکراین در فرآیند صلح است. روسیه بار ها اعلام کرده که ولودیمیر زلنسکی دیگر دارای مشروعیت قانونی برای امضای توافقات بین‌المللی نیست، زیرا مدت قانونی ریاست‌جمهوری او به پایان رسیده و وی با تعلیق انتخابات، قدرت را حفظ کرده است. این استدلال روسیه از منظر حقوق بین‌الملل چالش‌ برانگیز است، زیرا توافق‌نامه‌ای که با امضای یک مقام فاقد مشروعیت تصویب شود، ممکن است در آینده از سوی دولت بعدی اوکراین مردود اعلام گردد.

از سوی دیگر، عدم حضور اوکراین در این مذاکرات به این معناست که مسکو و واشنگتن قصد دارند بدون مشارکت کی‌یف، مسیر حل‌وفصل بحران را مشخص کنند. این مساله نشان می‌دهد که تصمیم‌گیری نهایی در مورد جنگ اوکراین، بیش از آنکه به مقاومت این کشور بستگی داشته باشد، تحت تأثیر توافقات میان قدرت‌ های بزرگ خواهد بود.

محور های سیاسی تغییر استراتژی آمریکا در قبال اروپا؛
یکی از نکات کلیدی این نشست، تغییر اساسی در سیاست خارجی ایالات متحده تحت دولت جدید ترامپ است. برخلاف دوره‌ های پیشین که آمریکا متعهد به تأمین امنیت اروپا بود، اکنون سیاست «اول آمریکا» بر کاهش هزینه‌ های واشنگتن در درگیری‌ های خارجی متمرکز است. ترامپ به صراحت اعلام کرده که ادامه جنگ در اوکراین به سود آمریکا نیست و این کشور تمایلی به تأمین نامحدود مالی و نظامی برای کی‌یف ندارد.

در همین راستا، کنار گذاشتن اوکراین و حتی اروپا از این مذاکرات نشان می‌دهد که آمریکا و روسیه قصد دارند بدون دخالت بازیگران میانی، به یک توافق دوجانبه دست یابند. این اقدام، اعتراض شدید رهبران اروپایی را به همراه داشته، زیرا آن‌ ها احساس می‌کنند که در معادلات امنیتی منطقه خود، به حاشیه رانده شده‌ اند.
آیا اروپا و اوکراین می‌توانند مسیر مذاکرات را تغییر دهند؟

واقعیت این است که اگرچه اوکراین و اروپا می‌توانند به مخالفت با روند مذاکرات ادامه دهند، اما در نهایت، قدرت تصمیم‌گیری در دستان واشنگتن و مسکو است. آمریکا تأمین‌کننده اصلی سلاح و کمک‌ های مالی اوکراین است، و اگر این حمایت‌ ها کاهش یابد، کی‌یف گزینه‌ های محدودی خواهد داشت. از سوی دیگر، اروپا همچنان در مسائل امنیتی به آمریکا وابسته است و بدون مشارکت واشنگتن، توان ادامه مسیر جنگ را نخواهد داشت.

ابعاد اقتصادی پیامد های ژئوپلیتیکی توافق احتمالی؛
یکی از اهداف مهم آمریکا در این مذاکرات، کاهش هزینه‌ های اقتصادی جنگ و بهره‌ برداری از فرصت‌ های جدید در بازسازی اوکراین است. پیشنهاد اختصاص ۵۰ درصد از منابع معدنی کمیاب اوکراین به آمریکا، که از سوی زلنسکی رد شد، نشان‌دهنده تلاش واشنگتن برای تأمین منافع اقتصادی خود در این بحران است. از سوی دیگر، احتمال کاهش تحریم‌ های روسیه در ازای همکاری‌ های اقتصادی، از جمله در بازار انرژی، موضوعی است که ممکن است در مراحل بعدی مذاکرات مطرح شود.
برای روسیه نیز پایان این درگیری، به معنای رفع برخی فشار های اقتصادی و امکان توسعه روابط تجاری با کشور هایی است که تحت تأثیر تحریم‌ های غرب قرار گرفته‌ اند. در عین حال مسکو در تلاش است که کنترل خود بر مناطق استراتژیک اوکراین، به‌ ویژه کریدور زمینی کریمه، را تضمین کند.

فشار اقتصادی بر اروپا و اوکراین؛
اوکراین درگیر جنگی فرسایشی است که منابع مالی، تسلیحاتی و نیروی انسانی آن را به‌شدت تحلیل برده است. ادامه جنگ بدون حمایت‌ های خارجی برای کی‌یف دشوار خواهد بود. در همین حال، اقتصاد اروپا نیز از این جنگ آسیب دیده و کشور هایی اروپایی با افزایش هزینه‌ های انرژی، کاهش رشد اقتصادی و فشار های داخلی مواجه هستند. بسیاری از کشور های اروپایی، به‌ ویژه فرانسه و آلمان، نگران تداوم جنگ و تأثیرات آن بر امنیت و اقتصاد خود هستند. اگر آمریکا و روسیه به توافقی برسند که پایان جنگ را تسریع کند، اروپا چاره‌ای جز پذیرش آن نخواهد داشت.

راهبرد های کلان و بازتعریف نظم بین‌المللی؛
نشست ریاض می‌تواند پیامد هایی فراتر از بحران اوکراین داشته باشد و به تغییرات اساسی در نظم جهانی منجر شود. اگرچه این مذاکرات هنوز در مراحل اولیه است، اما روند کنونی نشان می‌دهد که آمریکا و روسیه ممکن است به سمت نوعی تقسیم قدرت جدید حرکت کنند که می‌تواند نه‌ تنها بر اروپا، بلکه بر توازن قوا در مناطق دیگر از جمله خاورمیانه و آسیا نیز تأثیر بگذارد.
در این میان، نقش چین به عنوان یک بازیگر کلیدی در این تحولات قابل‌توجه است. پکن بار ها تأکید کرده که از راهکار های دیپلماتیک حمایت می‌کند، اما در عین حال، نگران تأثیرات هرگونه توافق احتمالی بر منافع راهبردی خود است.

توافقی ناپایدار یا آغاز یک نظم جدید؟
مذاکرات ریاض را می‌توان نخستین گام جدی در جهت حل بحران اوکراین و بازتعریف روابط روسیه و آمریکا تلقی کرد. با این حال، چالش‌ های متعددی در مسیر دستیابی به یک توافق پایدار وجود دارد که ممکن است روند مذاکرات را تحت تأثیر قرار دهد. رقابت‌ های ژئوپلیتیکی میان قدرت ‌های جهانی، به ویژه آمریکا و روسیه، از جمله عواملی است که می‌تواند بر این فرآیند تأثیرگذار باشد.

در شرایط فعلی، هر دو کشور به دنبال تأمین منافع استراتژیک خود هستند. در صورت دستیابی به توافقی که منافع هر دو طرف را تأمین کند، کی‌یف و اروپا با گزینه ‌های محدودی برای تغییر مسیر مذاکرات مواجه خواهند شد. این وضعیت می‌تواند هم به عنوان نشانه‌ای از یک توافقی ناپایدار و هم به عنوان آغازگر نظمی جدید در روابط بین‌المللی تفسیر شود. نتیجه نهایی این مذاکرات به تعادل قدرت و توانایی طرفین در مدیریت اختلافات شان بستگی خواهد داشت.
این مذاکرات آغاز یک نظم جدید در سیاست جهانی است، یا تنها یک تاکتیک موقت برای کاهش تنش‌ ها؟ پاسخ این پرسش را نتایج نهایی نشست‌ های آینده تعیین خواهد کرد.

محمد اقبال نوری