اظهارات شهردار هرات در توجیه عملکرد خود مبنی بر تغییر واژۀ «خیابان» به «سرک» به حدّی سست و بی‌پایه است که نیازی به پاسخ ندارد.

محض اطلاع آن دسته از دوستان افغان ما که کینۀ زبان فارسی را در دل و تیشۀ بربادی آن را در دست ندارند، عرض شود که از صد منبع برای شما بیش‌تر می‌توانم دلیل و نشانی از کاربرد خیابان بیرون از جغرافیای ایران امروز بیاورم. دلایلی که شما بدانید این واژه مختص ایران امروز نیست و در گوشه و کنار پهنۀ گستردۀ زبان فارسی از حیدرآباد دکن تا لاهور شبه‌قاره و از کاشغر ترکستان شرقی تا خجند فرارود رواج و روایی داشته است.

آیا جناب شهردار اگر برای شما بگویم که سراج‌الدین علی خان آرزو شاعر و محقق شهیر شبه قاره به سال 1119 قمری در دهلی کتابی با عنوان «خیابان گلستان» در شرح گلستان سعدی نوشت، باور می‌کنید که «خیابان» ایرانی نیست؟ یا این که او هم خلاف اصول و قواعد ملت‌سازی عمل می‌کرده است؟

این چه دلیل مضحک و مزخرفی است که جهت تفکیک هویت ملی در افغانستان باید از کلمات رایج در ایران استفاده نکنیم. این طور که شما می‌فرمایید ما دیگر باید اصلا دهان خود را باز نکنیم. شما نمی‌دانید که برای یک زبان و گویندگان آن نمی‌توان امر و نهی کرد؟

مگر می‌توانید واژۀ «خیابان» را از دهان و زبان دهقانان و باغ‌داران زیارتجاه و سنوگرد و کورت و کوفان و مالان و ناگهان و سیاوشان هرات بیاندازید؟ آن راهرو درون باغ را اگر خیابان نگویند چه بنامند؟ شما مطلع نیستید که هر زبان آن دسته از کلمات و واژه‌ها را می‌پذیرد که برابر آن‌ها را در زبان خود نداشته باشد ما وقتی واژۀ «خیابان» که از همین شهر به گوشه و کنار دنیا رفته را در زبان خود داریم چه نیازی به واژۀ دخیل اردوی «سرک» است؟

ما از شما توقع داریم که با برگزاری همایش‌ها و برنامه‌ها به واکاوی کارکردها و نقش‌‌آفرینی‌های مختلف خیابان به عنوان یک فضای شهری در دوره‌های مختلف حیات شهر هرات و بررسی سیر تحول معنایی و شکلی آن بپردازید.

خیابان مهمترین عرصۀ هویت و حیات شهری هرات بوده است. این منطقه که شامل بلوک خیابان، دشت خیابان، میدان خیابان، قریۀ خیابان، چشمۀ خیابان و ... بوده برای هرات ابعاد گوناگونی دارد.

بُعد اسطوره‌ای و آیینی آن سبب شده بود که در آیین زرتشت و اسلام منطقه‌ای مقدس و قابل احترام محسوب گردیده و اکثر مزارات و مقابر بزرگان هرات در این منطقه واقع شود. بعدها کارکرد دیگری هم یافت و به عنوان گشت‌جای و تفریح‌گاه و عیدگاه هراتیان قرن‌ها سر بلند کرد که شعرها در وصف آن بسیار است.

چندین و چند کارکرد و نقش اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و ... هم داشته که این‌ها را باید شما برجسته بسازید و جهت زیباسازی فضای شهری هرات در عصر کنونی از آن‌ها الهام بگیرید. این‌ها کار شما است برادر نه ملت‌سازی و کوشش در جهت تخریب و نابودی مفهوم تاریخی و ماندگار «خیابان» در هرات.

خلیل الله افضلی

>>>   هرات، محل تولد کلمه «خیابان»
به دوره تیموریان که بیش از یک قرن طول کشید، «رنسانس شرق» و به هرات پایتخت این سلسله، «نگین خراسان» لقب داده‌اند. در آن زمان، مصلا، کاروان‌سراها، مدارس، حمام‌ها و مسجدهای هرات که در خراسان بزرگ، کم‌نظیر و چه‌بسا بی‌نظیر بود، این شهر را به یکی از زیباترین شهرهای خراسان و جهان تبدیل کرده بود. شهرت هرات در دوره تیموریان، مرهون صنعت صنعت‌کاران و معماری معماران بود. یکی از مناطق زیبای شهر هرات در قرن نهم هجری، منطقه «خیابان» بود که به دست معماران چیره‌دست هراتی تزیین و سنگ فرش شده بود. هرچند این منطقه در زمان غزنویان نیز معمور بود ولی «شاهرخ» فرزند «امیر تیمور» و «میرزا حسین بایقرا» از مشهورترین حاکمان تیموری هرات، توجه بیشتری به این منطقه مبذول کردند و آن را به شهرت جهانی در عصر خود رساندند. در آن زمان منطقه خیابان هرات، افزون بر این که نام گذرگاه اصلی شهر بود، محله اعیان‌نشین نیز به شمار می‌رفت. این شهرت باعث شد که حاکمان شهرهای دور و نزدیک در فارس و هند نیز با تقلید از خیابان هرات، جاده‌ها و محلات مهم شهرهای‌شان را به اسم «خیابان» بنامند. همان اتفاقی که قبل از آن درباره «شاه‌ راه» یا «راه‌ شاهی» صدق کرده بود. راه شاهی به فرمان «داریوش» هخامنشی ساخته شد. این شاه‌ راه که به معنای راه شاه بود، «تخت جمشید» را به «پاسارگاد»، در «شوش» و دیگر شهرهای شاهنشاهی متصل می‌کرد. بعداً به هر معبر و جاده فراخی، شاهراه اطلاق شد که اکنون به آن، بزرگ‌راه هم می‌گویند. به‌هرحال، پس از دوره تیموریان که اسم خیابان همچنان پابرجا بود، این کلمه وارد شعر و ادبیات زبان فارسی شد و شاعران فارسی‌سرا از هند تا گنجه به آن تمسک جستند و خیالات‌شان را روانه «خیابان» کردند. همان‌طور که «بیدل دهلوی» می‌گوید:
در دل آب به این رنگ چمن پیراکیست
که رگ کوچه هرموج خیابان شده است
یا این که می‌گوید:
می‌توان با صد خیابان بهشتم طرح داد
یک مژه چشمی که بر روی عزیزان بشکفد
و یا این که:
محو رنگینی گلزار تماشای توام
از نگه تا مژه‌ام عرض خیابان گل است
واژه خیابان، در شعر «اقبال لاهوری» نیز موج می‌زند تا جایی که برای بیداری جوانان، به این کلمه تمسک جسته است:
چون چراغ لاله سوزم در خیابان شما
ای جوانان عجم جان من و جان شما
و یا این که:
تنم گلی ز خیابان جنت کشمیر
دل از حریم حجاز و نوا ز شیراز است
و همچنین:
باغبان گر ز خیابان تو بر کند ترا
صفت سبزه دگر باره دمیدن آموز
و همین‌طور:
پرده ناموس فکرم چاک کن
این خیابان را ز خارم پاک کن
از بخت بد، در ده‌های اخیر که شهر هرات به کانون مهاجرت تازه‌واردان تبدیل شد، اسم خیابان نیز از ذهن‌ها به لای کتاب‌های شعری و تاریخی رفت و عده‌ای از سواد به دور، تصور کردند که خیابان، واژه ایرانی است. اکنون نه تنها تلاش برای زدودن اسم خیابان از شهرهای افغانستان صورت می‌گیرد بلکه این اسم در مهد و محل تولد خود یعنی هرات نیز مهجور و بیگانه واقع شده است. چه خوب است که ما اسم خیابان را زنده نگهداریم و از آن به جای کلمه «سرک» که اصالتی ندارد، استفاده کنیم. کسی که اسم خیابان را بی‌ارزش و بیگانه می‌داند، این شعر «ملک‌الشعرای بهار»، برازنده اوست:
تو چه دانی علم تفسیر و لغات
خر چه داند قدر حلوای نبات‌
----------------------------
مرادی

>>>   Khalil Rasooli
آقای شهردار تو هنوز نفهمیدی که سرک از واژه‌های زبان اردو است و خیابان از واژه‌های زبان پارسی دری.
واژه‌‌ی خیابان نخست در ادبیات کشور ما به‌کار گرفته شده و هیچ ربطی به ایران کنونی ندارد.
به عنوان یک شهروند باید عرض کنم که آقای داوود انوری تو یک .... و بی‌سوادی هستی که قصد داری روی کم‌کارهایت در اداره‌ی شهرداری هرات سرپوش بگذاری.
پ.ن: نیازی نیست تو به فکر ملت‌سازی و فرهنگ‌سازی باشی تو باید شهر را بسازی که این کار هم مشخص است از عهده‌ی بی‌سوادی چون تو بر نمی‌آید.

>>>   Marzi
من از ملت بزرگ هرات باستان میخواهم از این گونه رفتار های مضحک در قبال فرهنگ شان جدیت کامل نشان دهند و این ....را به .... دانی پرتاب کنند

>>>   جناب افضلی صاحب تحلیل خوبی نمودید قبیله سالاران میخواهند مانند محمد گل مهمند نام های اصیل قریه جات وواژه های زبان مارا حذف کنند.اما چیزی را که مردم نخواهد قبول نمیشود مثلن کوته سنگی را میرویس میدان گذاشتند ولی تاحال مردم کوته سنگی میگویند شیندند سبزوار بود.تورغندی قره تپه بود.درشمال کشور بیش از صد قریه را تغیر نام به پشتو نمودند.

>>>   تیم فاشیست پشتونیزم با این قسم کارها خود را بیش از پیش در نظر مردم شمال منفور میسازد

مهلت ارسال نظر برای این مطلب تمام شده است