قارچ سیاه (Black Fungus)، مرض فنگسی است که در اشیا و اجناس پوپنک‌زده و خاک وجود دارد و از طریق تنفس یا منفذهای جلد آسیب‌دیده داخل عضویت می‌شود و باعث مختل شدن و التهابی شدن سینوس می‌گردد.
عامل این بیماری یک فنگس، تحت عنوان موکورمایکوزسس mucormycosis (zygomycosis) است. علت نام‌گذاری فنگس سیاه این است که باعث تغییر رنگ و آسیب بافت و در نهایت منجر به ایجاد رنگ سیاه در مخاط بینی و سینوس‌ها می‌شود.

بیماری فنگس سیاه، بیماری جدیدی نیست. این بیماری از سال‌های بسیار دور وجود داشته است. این فنگس معمولاً درون خاک و توده‌های پوسیده گیاهان و بافت مرده برخی از حیوانات وجود دارد و از طریق تنفس و یا تماس پوستی در مواقعی که پوست آسیب دیده باشد، انتقال می‌یابد؛ اما بیش‌ترین راه انتقال از طریق تنفس است.

این فنگس همواره در محیط زندگی انسان‌ها وجود دارد؛ اما اگر سیستم ایمنی بدن انسان سالم باشد، می‌تواند از ایجاد بیماری توسط این فنگس در بدن جلوگیری کند. یعنی علی‌رغم این‌که این فنگس از طریق تنفس وارد بدن می‌شود؛ اما در انسان‌هایی با سیستم ایمنی سالم، بیماری به وجود نمی‌آید. بیماری فنگس سیاه یک عفونت فرصت‌طلب در وجود بیمارانی است که دچار نقص سیستم ایمنی بدن می‌شوند.

این بیماری بیش‌تر در بیماران مبتلا به دیابت کنترل‌نشده دیده می‌شود. بیماری دیابت به دلایل مختلف می‌تواند سبب تضعیف سیستم ایمنی بدن شود. از دیگر افرادی که در معرض خطر فنگس سیاه قرار دارند، مبتلایان به سرطان یا بیماری‌های بدخیمی هستند که در آن‌ها سیستم ایمنی بدن تضعیف شده است‌. افرادی که تحت پیوند مغز استخوان یا پیوند عضو قرار می‌گیرند، نیز در معرض خطر ابتلا به فنگس سیاه هستند؛ زیرا در بیماران پیوندی برای پیش‌گیری از دفع عضو پیوندشده (از سوی بدن فرد گیرنده پیوند)، داروهای تضعیف‌کننده سیستم ایمنی تجویز می‌شود، به همین دلیل این افراد مستعد ابتلا به عفونت‌های فرصت‌طلب برای بروز عفونت‌هایی چون فنگس سیاه هستند. بنابراین، بیماری عفونت با فنگس سیاه صرفاً در بیمارانی که به هر علتی دچار تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شوند، دیده می‌شود.

از سوی دیگر، افرادی که دچار سوءتغذیه شدید هستند و کسانی که طولانی‌مدت از داروهای استروئیدی استفاده می‌کنند، نیز در معرض خطر ابتلا به عفونت فنگس سیاه قرار دارند. در حال حاضر، یکی از داروهایی که در فرم‌های شدید کووید-۱۹ مورد استفاده قرار می‌گیرد، کورتیکواستروئید‌ها است تا با استفاده از آن‌ها از التهاب و توفان سیتوکینی که در بدن رخ می‌دهد، جلوگیری کنند. تجویز دوز بالای کورتیکواستروئیدها باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود. افرادی که بیماری دیابت دارند و به علت ابتلا به فرم شدید کووید-۱۹ تحت درمان با کورتیکواستروئید قرار می‌گیرند، بیش‌تر از سایر بیماران مستعد ابتلا به عفونت با فنگس سیاه هستند. هم‌چنین مبتلایان به HIV، معتادان تزریقی و کسانی که دچار سوخته‌گی شدید شده‌اند، نیز در خطر ابتلا به فنگس سیاه قرار دارند.

این فنگس قرار نیست برای همه افراد سبب بیماری شود و تنها کسانی را هدف قرار می‌دهد که سیستم ایمنی ضعیفی داشته باشند. هم‌چنین گروه دیگری که ممکن است به بیماری مبتلا شود، کسانی هستند که در اثر حوادث طبیعی نظیر توفان، زلزله، سیل و یا حوادث ساخته دست بشر، نظیر جنگ و یا انفجار دچار آسیب شدید پوست و بافت نرم بدن می‌شوند. در اثر آسیب به لایه محافظتی پوست، هاگ‌های فنگس به بافت آسیب‌دیده نفوذ می‌کنند و امکان ابتلا به فرم پوستی بیماری فراهم می‌شود.

علاوه بر شیوع بسیار بالای کرونا در کشور، باید بدانیم که جمعیت زیادی از افراد از سوءتغذیه رنج می‌برند و کسانی که به فنگس سیاه مبتلا شده‌اند، آن‌هایی هستند که دیابت دارند و در عین حال دچار کرونا هم شده و تحت درمان با استروئید و کورتون‌ها قرار گرفته‌اند.
عفونت فنگس سیاه قابلیت سرایت از انسان به انسان را ندارد. شایع‌ترین راه انتقال، استنشاق هاگ‌های فنگس است که در خاک یا گیاهان در حال پوسیده‌گی وجود دارد. راه دوم انتقال، تماس پوستی با فنگس است.

فنگس سیاه بیش‌تر سبب درگیری در مخاط بینی، سینوس‌ها، کره چشم، ریه‌ها و مغز می‌شود. در صورتی که فردی دچار عفونت فنگس سیاه شود، باید داروی ضد فنگس قوی به صورت تزریق داخل رگ دریافت کند و هم‌چنین بافت‌های مرده و سیاه‌شده توسط جراح از بدن خارج شود.
بروز قارچ سیاه به دنبال ابتلا به کرونا شایع نبوده است. این در حالی است که در سال‌های گذشته پیش از بروز کووید-۱۹ در جهان، در بیماران مبتلا به دیابت ابتلا به فنگس سیاه مشاهده شده است. خوشبختانه دارو و درمان فنگس سیاه در کشور موجود است و اگر به موقع شناسایی شود، امکان بهبودی مبتلایان وجود دارد.
این مرض انواع مختلفی دارد. ممکن است ریه را مصاب و با سرفه، عسرت تنفس و تب ظهور کند. اگر سینوس‌ها و بینی و چشم را مصاب کند با تورم، افتاده‌گی پلک‌ها و علایم سینوزیتی ظهور می‌کند.

در حال حاضر عموماً دو تا سه هفته بعد از مریضی کووید-۱۹ دیده می‌شود. یک علت ابتلای مریضان و یا بهبودیافته‌گان کرونا می‌تواند این باشد که قارچ از طریق مرطوب‌‌کننده‌ها و یا دستگاه‌های آکسیجن حاوی آب آلوده به مریضان منتقل شده باشد. قارچ سیاه نزد افراد مبتلا به کرونا پدیده‌ای به نام «توفان سیتوکین» را ایجاد می‌کند. در این وضعیت، سیستم معافیتی مریض بیش از حد عکس‌العمل نشان می‌دهد و سلول‌های دفاعی عملاً به ارگان‌ها حمله می‌کنند.
برخی داکتران معتقدند که تجویز زیاد استروئیدها (کورتیزون) به مریضان کرونا و عمومیت این روش درمان، خود می‌تواند یک عامل خطر باشد.

عفونت قارچی بسیار تهاجمی است و باید به سرعت مداوا شود. مرکز کنترل و پیش‌گیری بیماری‌های عفونی امریکا، نرخ مرگ‌ومیر ابتلا به این عفونت را ۵۴ درصد اعلام کرده که رقم هشداردهنده است.

میزان مبتلایان چقدر است؟
به طور معمول سالانه بیش از ده الی بیست مورد ابتلا به قارچ سیاه در هند گزارش نمی‌شد؛ اما هندوستان تایمز می‌نویسد که در جریان روزهای گذشته دست‌کم ۷۲۵۰ نفر به این بیماری مبتلا شده‌اند. در ایالت مهاراشترا ۲۰۰۰ مورد و در گجرات ۱۲۰۰ مورد به ثبت رسیده است.

مقامات درمانی هند هنوز آمار رسمی از میزان مرگ‌ومیر ناشی از موکورمایکوز ارایه نکرده‌اند. هندوستان تایمز می‌نویسد که تعداد جان‌باخته‌گان ۲۱۹ نفر است؛ اما به نظر می‌رسد که آمار واقعی ابتلا یا مرگ به مراتب بیش‌تر از این تعداد باشد. مراکز درمانی تعداد بیماران را بیش‌تر از ۹ هزار نفر تخمین زده‌اند.
اولین موردی که در افغانستان مشاهده و ثبت شد، در شفاخانه افغان جاپان، نزد شخص مصاب به ویروس کرونا بود. دو مورد دیگر در ولایت‌های بلخ و هرات به ثبت رسیده است. چهار مورد نیز روز گذشته ثبت شد.

چه کسانی در معرض خطر قرار دارند؟
هرکسی در هر سنی می‌تواند دچار این عفونت شود. کسانی که سیستم ایمنی ضعیف دارند، بیش‌تر در معرض این عفونت قرار می‌گیرند. بیماران مصاب به کرونا، سرطان، دیابت، ایدز، پیوند عضو، کم‌خونی، تولد زودرس و آنانی که دواهای استروئیدی مصرف می‌کنند، در خطر ابتلا این بیماری قرار دارند.
هم‌چنین اگر پوست آسیب دیده باشد، مانند سوخته‌گی، بریده‌گی یا زخم، احتمال ابتلا به این عفونت بیش‌تر می‌شود.

علایم و مشخصات: علایم این عفونت به قسمتی از بدن که قارچ در آن رشد می‌کند، بسته‌گی دارد. تب، سرفه، سینه دردی، تنگی نفس، پندیده‌گی در یک سمت صورت، سر دردی، گرفته‌گی سینوس، ضایعات سیاه رنگ روی بینی یا درون دهن، شکم دردی، تهوع و استفراغ، خون‌ریزی هضمی، خون در مدفوع و اسهال علایم قارچ سیاه است. اگر جلد آلوده شود، درد، سرخی، پندیده‌گی و نقاط سیاه رنگ روی آن دیده می‌شود.

عوارض و اختلالات: نابینایی، لخته شدن خون، آسیب‌های عصبی.
تشخیص: هرگاه به علایم این بیماری مشکوک شدید، به داکتر مراجعه کنید. پرسیدن سابقه بیماری، سابقه تغذیه، گرفتن نمونه از بینی و جلد و هم‌چنان معاینات CT SCAN می‌تواند در تشخیص مرض کمک کند. در بیش‌ترین مورد، تداوی دوایی صورت می‌گیرد؛ ولی اگر عفونت پیش‌رفته باشد، عضو مبتلاشده -قسمتی از صورت مانند چشم یا بینی- برداشته می‌شود.

تداوی: در صورتی که شخصی به این مرض مصاب شود، در زودترین فرصت باید به داکتر مراجعه کند و بعد از تشخیص دقیق، داروی ضد فنگسی به نام Amphotericin-B به مدت دو ماه تجویز شود. در صورت آسیب زیاد، عضو مصاب‌شده باید قطع گردد تا از انتشار آن به مغز جلوگیری شود.

وقایه و جلوگیری: چون قارچ سیاه واکسین ندارد، قابل وقایه نیست؛ ولی خیلی راحت می‌توان از ابتلا به آن جلوگیری کرد. این موارد را در نظر داشته باشید:
– از مناطقی با گرد و غبار یا خاک زیاد دور بمانید.
– از تماس با گرد و غبار و خاک جداً دوری کنید.
– از ماسک (ماسک N95) استفاده کنید.
– از آب گندیده مانند آب ایستاده، آب جوی و غیره دور بمانید.
– از پوست خود با پوشیدن کفش، جوراب و پیراهن آستین بلند محافظت کنید.
– بریدگی و خراشیده‌گی را در زودترین فرصت با آب شستشو دهید.
– افرادی که کرونا را گذرانده‌‌ و هنوز کاملاً بهبود نیافته، مریضان مصاب به شکر و افرادی که پیوند گرده شده‌اند و مریضانی که سرطان دارند و تحت تداوی هستند، دست‌ها و پاهای خود را با آب و صابون مکرراً بشویند.
– به خاک و گل زمین به منظور دهقانی و کاشتن گل و نبات دست نزنید و اگر این کار را انجام می‌دهید، دستکش محافظتی بپوشید؛ چون از طریق زخمی که روی جلد باشد، این فنگس انتقال می‌کند.
– به عوض چپلک/دمپایی، بوت بپوشید تا انگشتان پای‌تان با خاک زمین تماس نداشته باشد. از مکان‌هایی که در آن‌جا کار ساختمانی جریان دارد، خود را دور نگه دارید و به هیچ صورت به آب‌های آلوده تماس نداشته باشید.
– جلوگیری این مرض از طریق تنفس این فنگس کار خیلی دشواری است؛ ولی با آن هم حفظ‌الصحه نقش مهمی در جلوگیری از آن بازی می‌کند. پوشیدن ماسک برای جلوگیری آن موثر است.

داکتران باید در شفاخانه‌ها موارد ذیل را برای جلوگیری از مصاب شدن بیماران کووید-۱۹ به قارچ سیاه در نظر بگیرند:
– رعایت حفظ‌الصحه و پاکی در همه موارد امر ضروری است.
– مریض باید تشویق شود تا مراقبت منظم از دهن و دندان خود داشته باشد. دهن با دهن‌شویه‌ شست‌وشو و یا غرغره povidone-iodine انجام شود.
– قند خون مریضان کووید-۱۹ را به صورت درست کنترل کنید، بدون استروئیدها.
– از استروئیدها استفاده منطقی کنید، با رعایت زمان صحیح، دوز صحیح و مدت زمان صحیح.
– اگرچه تا حد امکان باید استفاده استروئیدها محدود شود، اما اگر استفاده هم شود، قند خون کنترل گردد.
– برای مرطوب‌کننده‌ها در وقت تداوی با آکسیجن از آب پاک یا استریل استفاده کنید. در زمان تطبیق آکسیجن، آب برای مرطوب شدن باید استریل باشد و نباید دستگاه رطوبت‌ساز(humidifier) لیکاژ داشته باشد.
– از استفاده غیرضروری از انتی‌بیوتیک‌های طیف وسیع وantifungals جلوگیری شود؛ زیرا این امر باعث از بین رفتن فلورای طبیعی و در نتیجه باعث رشد ارگانیسم‌های ناخواسته می‌شود.

توجه: کسانی در معرض مرگ قرار می‌گیرند که این بیماری در طرق تنفسی و یا در حجرات مغزی آن‌ها عفونت ایجاد کند.
نکته: این بیماری قبلاً هم وجود داشته است، ولی در دوران پاندمی کرونا چون معافیت انسان‌ها ضعیف شده، افراد بیش‌تر مبتلا شده‌اند.

منبع: روزنامه هشت صبح
نویسنده‌: داکتر نوروز حقمل، استاد دانشگاه لندن

مهلت ارسال نظر برای این مطلب تمام شده است