براتعلی فدایی هروی که اهل ادبیات به او "شیخ الشعرا"می‌گفتند، به عمر ۹۲ سالگی به اثر بیماری در هرات درگذشت. شاعری که دوستداران او چندین سال پیش از درگذشت، آرامگاهش را بنا کردند و او " آرامگاه ابدی" خود را از نزدیک می‌دید.

او در سال ۱۳۰۸ خورشیدی در شهر کهنه هرات به دنیا آمد. به حیث کارمند دولت در هرات و دیگر ولایات افغانستان خدمت کرد، با حضور شوروی و آغاز جنگ‌ها، در دهه شصت خورشیدی به ایران مهاجرت کرد، پس از "پیروزی مجاهدین" در سال ۱۳۷۱ به زادگاه خود هرات برگشت و بیش از دو دهه آخر عمر خود را در هرات گذراند. شاعری غزل‌سرا با جانمایه‌های نوتر و متکی بر روال کلاسیک شعر فارسی بود. از او شعرهای بسیاری منتشر شده و دیوانی از او به کوشش آصف رحمانی پارسی در هزار نسخه سال ۱۳۹۷ در هرات منتشر شده است.

او از شاعران اثر گذار در جریان شعر نیم قرن اخیر و به ویژه شعر مهاجرت افغانستان بود، جریانی که پس از حضور شوروی و مهاجرت مردم افغانستان، در ایران و عمدتا در شهر مشهد، خراسان رضوی امروز شکل گرفت. پایه‌گذاری جریانی با عنوان "شعر مقاومت و مهاجرت" در مشهد، با حضور شاعران معاصر و دوستداران شعر فارسی، در خانه و پیرامون براتعلی فدایی صورت گرفت، دوام یافت و پسان‌تر و در سال‌های بعد به جریان ماندگار در شعر بدل شد. او در این پایه‌ریزی سهم عمده‌ای داشت، شاعری بود که همه دوستداران او و اهل ادبیات، "استاد" خطابش می‌کردند.

او کهن‌سال‌ترین در میان طیف شاعر و اهل قلم به ویژه در غرب افغانستان بود. بسیاری از اهل ادبیات و خاصه شعر و آنانی که در مهاجرت نیم قرنه مردم افغانستان در ایران، قدم به عرصه شعر گذاشته‌اند، به نوعی خود را وام‌دار حلقه نخستین شاعران مهاجر افغانستان و تلاش‌های آقای فدایی می‌دانند و به قولی او را شخصیتی "شاعرپرور" می‌نامند، سخنی که با توجه به ایجاد، دوام و اثرگذاری حلقات شعر و ادبیات در محوریت او‌، به ویژه در سال‌های نخستین مهاجرت، سخن دقیقی نیز می‌تواند باشد.

این جریان شعر مهاجران افغانستان، در سال‌ها ودهه‌های بعد دچار دگرگونی و تطور بسیار شد اما همواره "جلسات خانه آقای فدایی" بخشی از خاطره ادبیات معاصر افغانستان و پیشکسوتان شاعر و مهاجر افغانستان باقی مانده است.

جریان شعری که شاید به لحاظ جانمایه و رویکرد در آن سال‌ها و با توجه به تب و تاب و موج انقلابی‌گری در برابر حضور نظامی شوروی در افغانستان، در مواردی بیشتر به مخالفت با "تجاوز بیگانه"، "ستایش وطن" و حسرت و هجرت اتکا داشت. می‌توان گفت که هنجار‌های کلاسیک عروضی را تمام قد رعایت می‌کرد و شاید محافظه‌کارانه به تداوم شعر کلاسیک فارسی می‌پرداخت. اما نخستین زمینه‌سازی برای ایجاد حلقات ادبی جامعه مهاجر افغانستان بود و اثرگذاری خاص خود را داشت.

در نسل‌های بعدی "شعر مهاجرت" اما این فضا تغییر کرد و نوگرایی حتا در همان فرم‌های قدیمی رواجی عام‌تر یافت. شعر خود آقای فدایی نیز غزل‌ها وقصیده‌هایی در اوزان کلاسیک و با جانمایه‌هایی به روال شعر کهن پارسی در نوسان میانه عاشقانه و عرفان بود و با توجه به تسلطی که در شعر کلاسیک داشت، از او شاعری با تجربه و پخته با هوای قدیمی شعر فارسی ساخته بود.

در دو دهه اخیر اما به دلیل بیماری و افزایش سن، آقای فدایی بیشتر خانه‌نشین بود و هر از گاهی به مناسبتی، دوستان او سعی در حضورش داشتند. دوستانی که تلاش کردند تا در زندگی قدر او دانسته شود و در این راه گام های درستی نیز برداشتند. راه اندازی انتشارات "فدایی هروی" از سوی آصف رحمانی پارسی و روح الامین امینی از شاعران معاصر، یکی از آن‌ها قدم‌ها بود.
"انجمن ناظم هروی" نیز که از دیرباز با نام این شاعر مشهور سبک هندی در هرات فعالیت داشت، در این اواخر به احترام آقای فدایی به نام او تغییر نام یافت.

با این همه دولت‌های پیاپی در افغانستان کمتر به احوال اهل قلم افغانستان و از جمله فدایی هروی توجه کرده‌اند، هیچ اثری از این شاعران از جمله فدایی هروی با پشتیبانی دولت منتشر نشده و هیچ زمینه ای برای پشتیبانی، حمایت و تشویق آنان تقریبا از سوی هیچ دولتی وجود نداشته است.

درگذشت فدایی هروی را بسیاری در جامعه ادبی و فرهنگی افغانستان یک ضایعه دانسته و بر اثر گذاری حضور او در نخستین تشکل‌های ادبی افغانستان تاکید کرده اند. شاعری که در آستانه یک قرن بی هیچ ادعایی برای شعر و شعور و شهود آدمی، در این کشور قلم و قدم زد. شخصیتی آرام، خون گرم و همراه با نسل‌های بعد از خود بود. تا بدانجا که دوستداران او چند سال پیش از درگذشتش برای او آرامگاهی در جوار زیارت سلطان آقا در هرات بنا کردند و حتی خود او را به برای بازدید از روند ساخت و اکمال آرامگاه به محل خواب و آرامش ابدی‌اش بردند تا از سلیقه‌اش در ایجاد این بنا بهره ببرند و او همراه با دوستان ودوستداران خود و با لبخند به سوی "آرامگاهی" نگریست که اکنون در آن جای گرفته است.

-نمونه‌ای از غزل فدایی:
تا چشم دل به روی تو دلبر نظر نکرد
دل ترک جان نگفته و جان ترک سر نکرد
پروانه‌سان به شعله عشق تو تا نسوخت‌
عاشق ز حال خويش صبا را خبر نکرد
يا پيک صبح بر من مسکين نظر نداشت‌
يا بر جوار کوی تو جانا گذر نکرد
خاکت به سر، دلا! که ز هجر رخ نگار
بر سنگ خاره، شعله آهت اثر نکرد
عمری تو لاف عشق و محبت زدی و يار
غير از حديث صحبت اغيار سر نکرد
ای مرغ پرشکسته‌! از اين دام ابتلا
کس بی‌وقوف‌، جان سلامت بدر نکرد
در راه عشق‌، توشه صبر و تحملی‌
آن کس که برنداشت‌، به جرأت سفر نکرد
دوشينه پير ميکده می‌گفت‌: نوش باد
آن را که باده‌ خورد و ز مستی حذر نکرد
کو عاشقی که تن به رضای قضا نداد
وآنگاه بردباری حکم قدر نکرد
با درد و غم بساز، فدايی‌، که روزگار
جز زهر کين به کاسه اهل هنر نکرد

بی بی سی

>>>   مردی ازسرزمینِ شعرو ادب
پا برون ازدیارِ خاک گذاشت
با ابراز تألم وتأسف درگذشت شیخ الشعرا ، استاد استادان ؛ فدایی را به خانواده محترم و فرزندان شان ، دوستان فرهنگی وادب دوستان هرات وبه جامعه ی فرهنگ و ادب افغانستان تسلیت میگویم .
علی احمد زرگرپور

>>>   Abdulghafour Arezou
روانش شاد باد. استاد فدایی انسان سترگ و سخنور بزرگ بود. فراتر از همه دریادل بود و عیار. خدایش با دریادلان عیار محشورش کند.

>>>   Rahim Hassanzada
تسليت عرض ميكنم به فاميل محترم فدايى وفاميلهاى وابسته خداوند رحمت كند روح اين بزرگوار عرصه شعر وادب شاد و ياد اين گوهر هرات زمين گرامى وجاويدان باد

>>>   Enajatullah Farjad
ضایعه‌ای مرد شعر وادب خدمت جهان شعر ادب وبخصوص دوست واقاربش وفامیل فدایی تسلیت عرض میدارم . واز خداوند منان برای متوفی جنت برین وبرای باز مانده گانش صبر جمیل واجر جزیل خواهانم.

>>>   Hussein Nojumi
مصیبت وارده را به فامیل های محترم مرحوم مغفور شاد روان استاد فدایی جامعه فرهنگی ادبی افغانستان، بخصوص فرهنگ دوستان و اهل ادب قلم ، شاعران فرهیخته هرات باستان عرض تسلیت داریم ، خداوند بزرگ غریق درگاه رحمت خود قرار دهد، روح این شاعر توانا شاد وراه شان مستدام باد

>>>   Said Karim Partaw
خدا بيامرزد
رادمردی بود از خطه هرات.
فرزانه شاعری بود از تبار انصاری و جامی و سنایی.
آسمانی شندنش راخدمت همه ی عزیزان وابسته و فرهیخته گان و دوستداران شعر و ادب صمیمانه تسلیت میگویم.
نامشان ماندگار و فردوس برین ماوایش باد .

>>>   Haji Ismael Norouzi
رحلت شاعر و ادیب فرزانه کشور استاد براتعلی فدایی موجبات حزن و اندوه جامعه ادبی بویژه علاقمندان ایشان را فراهم آورد .
فقدان آن شاعر نامدار و فرهیخته را به تمامی جامعه ادبیات و دوستداران مرحومی به خصوص شاعران هری زمین و خانواده محترم شان تسلیت عرض مینمایم . و از درگاه حضرت احدیت برای آن مرحوم رحمت و غفران الهی و برای دوستاران و خانواده محترم شان صبر و اجر جمیل خواهانم .
روحشان شاد و یادشان گرامی باد !
صد سال اگر زعمر برخورداری
صد گنج اگر ز سیم‌ و زر پُر داری
گر‌نقد جوانمردی و آزادگی ات
بر کف نبوَد ، در دو جهان مرداری !
دیوان استاد فدایی

>>>   علی شاه حکیمی
۱۱ ساعت ·
با دل پراندوه ودیده اشکبار
دریغ ودرد که استادم آسمانی شد
خموش گشته وفارغ زدرفشانی شد
ازاین مصیبت عظما چگونه یاد کنم
دلم شکسته وچشمانم ارغوانی شد
دگرچکامه سراشیخ شاعران هری
به رفته ازبرماسیرزندگانی شد
نهاد ه گنج هنر را به رهروان رهش
چراغ انجمن شاعران جهانی شد
ستون خانه امید دوستان به شکست
عروج کرده فدایی وآسمانی شد

>>>   ربوده مرگِ او فریادِ ما را
زکف برده قرارو دادِ ما را
تسلا میکنیم دل را، بگوییم
خدا رحمت کند استادِ ما را
علی احمد زرگرپور

>>>   پرواز ملکوتی استادبرات علی فدایی هروی را برای جامعه ادبی هرات باستان تسلیت عرض میکنم
این سروده را دوسال قبل در روز تولد ایشان سروده بودم
تاج شرف
فداییا! که به کلکت دوصد هنر داری
غزل، قصیده، رباعی ز شعر تر داری
ز نوک خامۀ تو بوی عشق می آید
به شعر دلکش خود گوئیا شکر داری
تو "آن چکامه‌سرا عندلیب خوشنفسی"
که صد هزار کبوتر به زیر پر داری
به قلۀ غزل آن شاهباز خوشنگهی
که شب ز پر زدن پشه‌ها خبر داری
ایا عقاب بُلندآشیان که از سر لطف!
به پرکشیدن گنجشککان نظر داری
کسی تملق و نرمی ندیده در عمرت
به چشم دشمن دون نیز نیشتر داری
همیشه دشمن خونخوارگان غداری
گمان کنم که ز شیر ژیان جگر داری
نیی غلامِ درِ خواجگان ظلم و فساد
برای آنکه نه پروای سیم و زر داری
صدای توست صدای بُلند آزادی
لباس عزت و آزادگی به بر داری
فداییا! به خراسان قسم که تاج شرف
میان جملۀ شاهنشهان به سر داری
محمد رضا کریمی

>>>   محمدظاهررستمي هروي
استادم فدایی بزرگ
بسکه داغت به دل غم زده ما کاریست
اشک ما در غم تو تا به قیامت جاریست

>>>   بیچاره بسیار رنج مهاجرت را بعد از حمله شوروی به افغانستان کشید و بعد از بیرون شدن قوای شوروی دوباره به افغانستان آمد و بیچاره جنگ های داخلی را متحمل شد و آمدن طالبان را متحمل شد و بالاخره باز یک کشور دیگر بنام امریکا به افغانستان تجاوز کرد.
بعضی ها برایش گفتند که کشور باز تحت اشغال رفت و برو به یگان کشور مهاجر شو.
اما بیچاره گفت که ناف من را بنام مهاجرت خو نبریدند.به خدا اگه علاوه بر امریکا،چهل کشور دیگر هم درین کشور تجاوز کند،از جای خود شور بخورم.
همو بود که چهل کشور دیگر ناتو نیز به افغانستان آمدند و چرت او خراب نشد.
اما همین که اشغال خلاص شد و طالبان آمدند،خداوند عزراییل را به جان بیچاره روان کرد و او را نزد خود خواست.
حالا خداوند از پیش اش سوال و جواب میکند که چرا مهاجرت را در هنگام تجاوز یک کشور شوروی به افغانستان فرض دانستی،اما مهاجرت را به حمله چهل کشور دیگر فرض ندانستی؟
بیچاره حیران است چه جواب بدهد؟

>>>   روح بلنداستادارجمندوکم نظیر عرصهءشعروادب ومدیحه سرایی،حضرت استادفدائی به لقاءالله پیوست.
حضرت استادفدائی دربین شعرای معاصرافغانستان تنهاشخصیتی است که شعروادب رادرخدمت مکتب وآرمانهای بلنددینی والهی قرارداد.
آن بزرگمردفرهیخته که عمرشریفش ونیروی جوانی وهنرش رادرخدمت مکتب اسلام ونشرفضائل اهلبیت پیامبر(ص) وامامان معصوم قرارداد ودراین راه مقدس صرف کرد،درزمان مابدون اغراق جایگاه والای"دعبل خزاعی-وحسّان بن ثابت" راداشت ویادوخاطره آن حماسه سرایان مکتب اهلبیت(ع) رازنده کرد.
ازویژگیهای برازندهءاستادفقید این بودکه گنج قناعت وآزادگی رابر رنج مذلت وآزمندی ترجیح داد.همواره بافقروتنگدستی روزگارسپری نمودوهیچگاه سَرپیش کسی خَم نکرد.
استادفدایی تنهاشاعرمعاصری است که توانست ده هاشاگردبرازنده تربیت کند که هرکدام شان امروزدرجایگاه اساتیدشعروادب پارسی قراردارند.
فقدان این مردبزرگ؛خسارتی جبران ناپذیربرای ملت وکشورمااست ومادر گیتی به این سادگی هماننداورانخواهد زاد.
شایسته است همه دوستان واراداتمندان ایشان درهرات برای تجلیل هرچه پرشکوه ترازاین بزرگمرد عرصهء شعروادب‌،ستادی راتشکیل دهندتامراسم تشییع ،تدفین، تجلیل وبزرگداشتی درشان ایشان باهماهنگی وهمدلی ارادتمندان برگزارگردد.
بنده ازطرف خودم وبه نمایندگی از اهل علم وادب حوزه غرب کشور، وهمچنین به نمایندگی ازهمه علما-مدرسین-طلاب ومنسوبین مدرسه علمیه صادقیه؛ این مصیبت بزرگ رابه پیشگاه حضرت بقیه الله الاعظم(ارواحنافداه) وبه فرزندان-خانواده-منسوبین-شاگردان وعلاقه مندان ایشان تسلیت میگویم.
ازخداوندمهربان برای آن عزیزسفرکرده،عُلوّدرجات وبرای بازماندگان صبرواجرمسئلت دارم.
پنجشنبه1400/9/4-ه-ش
احمدعلی جبرئیلی
رئیس اجرایی مدرسه علمیه صادقیه

>>>   Zaher Maher
روح و روان پاک ملک الشعرا مرحوم استاد فدایی هروی شاد و جنت فردوس مکانش باد

>>>   Hafizollah Bassir
رفتی و نمی شوی فراموش
سالها از محضر پر فیض آن بزرگمرد ادب فارسی کسب فیض نمودیم ۰
به جامعه ای ادبی هرات وهمه بزرگان ادبی افغانستان وباز ماندگان تسلیت عرض می کنیم

>>>   Sohaeil Tanha
منهم به نوبه خودم درگذشت المناک شیخ الشعرا جناب استاد فدایی را خدمت جامعه ادبی و خانواده محترم استاد فدایی و عموم مردم شریف هرات باستان
تسلیت عرض نموده و از خداوند بزرگ برای استاد بزرگ فدایی طلب بخشش و مغفرت و برای بازماندگان و دوستداران و علاقمندان ایشان صبر و شکیبایی آرزو میکنم ، روحشان شاد یادشان گرامی

>>>  
Hamid Hamid
با اظهار تاسف و تاثر عمیق نسبت در گذشت شاعر بزرگ و مردمی استاد فدایی هروی، تسلیت و همدردی خویش را حضور خانواده مرحوم و همه یی فرهنگیان و فرهنگ دوستان ابراز میدارم.
یاد و نام ایشان جاویدان و روحشان شاد باشد.

>>>   Husain Fakhri
وفات‌استاد‌فدایی‌هروی‌را‌به‌اعضای‌خانواده‌و بستگان ایشان و تمام فرهنگیان و انجمن های ادبی فرهنگی هرات باستان تسلیت گفته و برای استاد مرحومی از بارگاه الهی بهشت برین استدعا می کنم

>>>   Israil Jamshedyar
وفات استاد بزرگوار را ضایعه جبران ناپذیر بمردم افغانستان بو یژه به جامعه علم پرور ولایت هرات دانسته احسات نبود شان در قلب همه مردم آگاه و چیز فهم هرات نهفته است.
روح شان شاد،جنت فردوس مکان ابدی آن مرد کهن وکان علم و ادب و شاعر بلند بوده باشد من ضمن اینکه در این مصبت بزرگ خودم را شریک میدانم برای مرحومی آرامش روح آرزومند.
بدین مناسبت عرض تسلیت به خدمت تک تک فامیل های محترم فدای بزرگ ،دوستان وهم نشینان شان به خصوص خدمت دوستان دیرینه محترم یوسفی صاحب و محترم انجینیر صاحب حریری دارم. یاد و خاطرات شان گرامی و جاودانه باد.
>>>   من هم از ایران درگذشت ایشون رو به همه پارسی دوستان و مردم فرهنگ دوست افغانستان تسلیت میگم. امیدوارم که رواک ایشون در آرامش باشه و راهشون پر رهرو.
حیف که اونقدر درگیر زندگی شدیم که این بزرگان رو در طول زندگیشون نمیشناسیم. سروده های بسیار زیبا و نغزی بود. روانشون شاد باشه.

>>>   مهاجرت نه در زمان تجاوز شوروی فرض بود و نه هم در زمان ورود امریکا و ناتو
اگر مهاجرت فرض بود پس برای من توضیح دهید که ۳۰ تا ۳۵ ملیون انسان این سرزمین به کجا باید میرفتند؟؟؟
همین طالبان احمق هم در زمان جنگ با امریکا خانواده هایشان در داخل افغانستان بود.
در زمان صدر اسلام هم همه مسلمانان تز مکه مهاجر نشدند.
فهم دینی چون نداری بی خرد فتوا مده
دین و آئینم زدست جاهلان برباد شد

>>>   بیاد پیر عشق و خرد
خبر ناگوار درگذشت استاد براتعلی فدایی هروی را امروز جمعه 26/11/2021 مطابق 5 قوس 1400 خورشیدی شنیدم؛ بدون درنگ این شعر را بیاد آن پیر عشق و خرد سرودم. در آینده تلاش می‏کنم زندگینامۀ شان را با اسناد و عکس‏هایی که در اختیار دارم برشتۀ نگارش درآورم. وفات استاد را به خانوادۀ شان، دوستان، شاگردان، اهل هنر، شعر و ادب، مردم افغانستان (خاصه مردم هرات) و تمام فارسی زبانان تسلیت می گویم. روح استاد فدایی شاد و یاد شان جاوان باد.
پیر خـرد و عشق هریـوا ز میان رفت
از چشم دل اهل هنر اشک روان رفت
کان گهری در صدف خاک نهان گشت
سرمایۀ شعر و ادب و گنج گران رفت
خورشید سخن چشـم نکوبین فرو بست
آوازۀ شعر وسخن اش گرد جهان رفت
تنها نه فـقط پیر خرد بـود و سخن سنج
شور غزلش در دل هرپیروجوان رفت
گلـدسـتـۀ شـیخ الشعـرا زیـنـت نـام اش
خمخانه شـد و در طلب پیر مغان رفت
درسنگر آزادی چونان خامه برافراشت
رگبار سـخن در جگـر اهـریمنان رفت
در پـیـش زر و زور نـیاورد فـرو سـر
ای وای که امروز بسی دل‏نگران رفت
در بـاغ ادب کاشـت بسـی تـازه نهـالان
دهگان کهن سـال چمنزار، چمان رفت
با شـوق بهـار آمـد و گلواژه بـرافـشاند
این سروِگشن بیخ به تاراج خزان رفت
در راه ادب عـمــر گـران را فـدا کـرد
اسـتاد فـدایی ز جـهان گُهرفشـان رفت
26/11/2021
رسول پویان

>>>   در گذشت استاد‌فدایی‌هروی‌, شاعرفرهیخته وادیب فرزانه هرات باستان را به‌خانواده‌ایشان وبه‌جامعه ادبی وفرهنگی کشور تسلیت عرض میکنم وروح استاد‌مرحوم راشاد میخواهم.
رضا مودب بشیری

>>>   هرات بیشتر مردمش شاعر هستند واهل ادب چه در گذشته چه حالا به قول یه ایرانی اگر افغانستان جنگ نمیبود حتما نام کشورش به شعر معروف میشد
روحت شاد بزرگمرد

>>>   رحمت خدا براو روحش شاد وروانش تابناک. تسلیت میگویم بخانواده محترمش.7/4

>>>   استاد براتعلی فدایی هروی، بی تردید، یکی از آخرین استادان بزرگ شعر فارسی و شاید آخرین چکامه سرای بزرگ این زبان، بعد از ملک الشعراء بهار، بود. دریغا که در زندگی باشکوهش، شایسته شانش ستوده نشد. من خوشحالم که برنامه بزرگداشتی برای استاد در کابل، برگزار کردیم اگر چه نه به قدر بزرگی او که به اندازه توانایی اندک خود ما.
شاگردان فراوان استاد، هر کدام، میوه خجسته باغیست که سالها در سایه او بالید و تا آخرین روزها نیز، دست از آموزش و راهنمایی جوانان،برنداشت. این شاگردان هم مثل شعر های درخشان او، یادگاران گرانمایه اویند در شهری که نگین زمردین خراسان، بود در هرات عزیز...
خیلی اندوهگین شدم از درگذشت استاد فدایی، از روزگاری که سهم ماست و هر روز خالی تر می شود از بزرگان و از برخوردی که با بزرگانی چنین همواره می شود. فکر می کردم استاد فدایی، جاودانه ست. همیشه در کنجی از هرات، گنجی چون او، دلگرمی اهل فضل خواهد بود. البته که با شعرهایش جاودانه ست اما چنین در بی خبری زیستن و مردن، مردانی ازین دست، اندوه بار ترست.
در همان بزرگداشت قصیده یی به شيوه خود استاد نوشته بودم، با این بیت ها شروع می شد..
تا شعر، شهره ساخت به شغل قلم تو را
همتا نیافت در همه ملک عجم تو را
آن چامه یی که مانده ز خسرو به جا، رسید
به دستبوس، چون پسری محتشم تو را
آزرده کرد گژدم غربت جگر، ورا
آزرده کرد داغ وطن، غم به غم تو را.....
نام و یاد استاد براتعلی فدایی هروی گرامی باد
رضا محمدی

مهلت ارسال نظر برای این مطلب تمام شده است