روابط آلمان با کشورها و بازیگرانی چون ایران، ترکیه و مصر در خاورمیانه به سده های قبل برمیگردد. متغیرهای مختلفی بر نگاه و رویکرد سیاست خارجی آلمان در قرن بیستم میلادی به خاورمیانه تاثیر گذاشت. با افزایش نقش آلمان در اروپا و جهان، برلین توجه بیشتری به خاورمیانه کرده است.

جایگاه سياسي و ژیوپلتيكی خاورمیانه؛
تصدی پست صدراعظم آلمان توسط اولاف شولز در دسامبر 2021 ، پایان «مرکلیسم»، بحران هایی چون تهاجم روسیه به اوکراین و تغییر وضعیت در خاورمیانه تاثيراتي بر نگاه ژیوپلیتیکی برلین به خاورمیانه داشته است. هرچند سیاست خارجی آلمان در چارچوب اتحادیه اروپا می باشد اما ایده هایی چون عدم تکیه کامل آلمان به ایالات متحده، "نقش مهمتر در دفاع اروپا و ناتو، رهبری اروپا در راستای منافع ملیو کارکرد لنگر" و تكيه گاه ثبات در منطقه خاورمیانه در آلمان تقویت شده است.
بی ثباتی در خاورميانه پیامدهای گسترده ای برای آلمان دارد. لذا برلین رويكردهايي چون میانجی‌گری، مشارکت بیشتر در حل دیپلماتیک و آمادگی بیشتر برای مقابله با بحران در خاورميانه، را درنظر گرفته است. چنانچه برلین قبلا دستورالعمل‌های مربوط به پیشگیری از بحران‌ها، حل و فصل منازعات، ایجاد صلح را تصویب کرد تا رویکرد خود در بحران ها منسجم‌تر کند.
بخشی از منافع ژیوپلتیک و امنيتي آلمان دوری از خطرات اجتناب ناپذير درگيري هاي خاورمیانه به ويژه احیا و دستیابی به صلح در مناقشه اعراب و اسرایيل و حمایت از توافق‌نامه آبراهام است. در این راستا روابط گوناگون بین اسراییل و آلمان در کنار کمک به فلسطین مد نظر است. همچنین آلمان تلاش می کند تا جایگاه مصر را با توجه به نقش عربی و مهم آن در به لیبی و روند صلح خاورمیانه در منطقه را مورد توجه بیشتری قرار دهد.
در بعد دیگری آلمان همچنان بخشی از مذاکرات بر سر توافق هسته ای با ایران است. در این راستا پایان سریع مذاکرات و پایبندی به تعهدات و دستیابی به توافقی بهتر در برنامه هسته‌ای ایران بخشی مهم از رویکرد دولت کنونی آلمان است.

جایگاه نظامي و امنيتي خاورمیانه؛
قبلا صدراعظم اولاف شولتز یک صندوق دفاعی یکصد میلیارد یورویی، برای ارتقای نیروهای مسلح آلمان اعلام کرد. در واقع آلمان با اکراه از استفاده از نیروی نظامی برای مبارزه با تروریسم حمایت می کند. اما در سالهای گذشته در قالب شرکت در ایتلاف جهانی علیه داعش، مأموریت ناتو، شرکت در برخی رزمایش ها، حمایت از آزادی دریانوردی و... رويكرد نظامي و امنيتي خود را در خاورمیانه پيگيري می كند.
در واقع برلين نميخواهد ناامنی تروریسم یا جنایات سازمان یافته در خاورمیانه، سبب بروز مسایلی چون مهاجرت ‌کنترل‌ نشده به اروپا گردد. همچنین به نظر میرسد با توجه به حضور قبلی جنگجویان جهادي آلمانی در خاورمیانه، تبادل اطلاعات و همكاري هاي ضد تروريسم با دولت های مهم منطقه همچنان مد نظر برلین است.
در بعد دیگری با توجه به كيفيت و فناوري آلمان همواره از صادرکنندگان برتر سلاح به خاورمیانه بوده است. در این میان با وجود چالش های چون تنظیم دقیق‌تر صادرات تسلیحات و تحریم صادرات به کشورهای درگیر در جنگ یمن، برلين صدور سلاح را در اولويت هاي خود مي بيند.
خاورمیانه یکی از مناطقی است که رهبران و وزیران خارجه فدرال و صدراعظم فدرال از آن بازدید می کنند. با این حال با توجه به متغيرهاي گوناگون سياسي،‌ امنيتي، ژیوپلتيك، اقتصادي و اجتماعي موثر به نظر ميرسد جایگاه خاورمیانه برای آلمان تقويت شده است. جدا از مكمل بودن بیشتر اقتصادهای منطقه با آلمان، نیاز به گذر برلین از بحران انرژی پس از بحران اوکراین توجه آنان را به خاورمیانه را دوچندان کرده است به علاوه احتمالا افزایش فرصت ها و تهديدات مشترك و گوناگون امنيتي، نظامي، ژئوپلتيك با بازیگران منطقه و تلاش برای جایگزینی بخشی از خلای حضور امریکا در خاورمیانه سبب تقويت توجه برلين به منطقه شده و خواهد شد.

جایگاه اقتصادی خاورمیانه برای آلمان؛
آیا خاورمیانه برای آلمان اهمیت بیشتری پیدا کرده است؟
روابط آلمان با کشورها و بازیگرانی چون ایران، ترکیه و مصر در خاورمیانه به سده های قبل برمیگردد. متغیرهای مختلفی بر نگاه و رویکرد سیاست خارجی آلمان در قرن بیستم میلادی به خاورمیانه تاثیر گذاشت. با افزایش نقش آلمان در اروپا و جهان، برلین توجه بیشتری به خاورمیانه کرده است.

جایگاه سياسي و ژیوپلتيكی خاورمیانه؛
تصدی پست صدراعظم آلمان توسط اولاف شولز در دسامبر 2021، پایان «مرکلیسم»، بحران هایی چون تهاجم روسیه به اوکراین و تغییر وضعیت در خاورمیانه تاثيراتي بر نگاه ژیوپلیتیکی برلین به خاورمیانه داشته است.
هرچند سیاست خارجی آلمان در چارچوب اتحادیه اروپا می باشد. اما ایده هایی چون عدم تکیه کامل آلمان به ایالات متحده، "نقش مهمتر در دفاع اروپا و ناتو، رهبری اروپا در راستای منافع ملی و کارکرد لنگر" و تكيه گاه ثبات در منطقه خاورمیانه در آلمان تقویت شده است.
بی ثباتی در خاورميانه پیامدهای گسترده ای برای آلمان دارد. لذا برلین رويكردهايي چون میانجی‌گری، مشارکت بیشتر در حل دیپلماتیک و آمادگی بیشتر برای مقابله با بحران در خاورميانه، را درنظر گرفته است.
چنانچه برلین قبلا دستورالعمل‌های مربوط به پیشگیری از بحران‌ها، حل و فصل منازعات، ایجاد صلح را تصویب کرد تا رویکرد خود در بحران ها منسجم‌تر کند.
بخشی از منافع ژیوپلتیک و امنيتي آلمان دوری از خطرات اجتناب ناپذير درگيري هاي خاورمیانه به ويژه احیا و دستیابی به صلح در مناقشه اعراب و اسرایيل و حمایت از توافق‌نامه آبراهام است.
در این راستا روابط گوناگون بین اسراییل و آلمان در کنار کمک به فلسطین مدنظر است. همچنین آلمان تلاش می کند تا جایگاه مصر را با توجه به نقش عربی و مهم آن در به لیبی و روند صلح خاورمیانه در منطقه را مورد توجه بیشتری قرار دهد.
در بعد دیگری آلمان همچنان بخشی از مذاکرات بر سر توافق هسته ای با ایران است. در این راستا پایان سریع مذاکرات و پایبندی به تعهدات و دستیابی به توافقی بهتر در برنامه هسته‌ای ایران بخشی مهم از رویکرد دولت کنونی آلمان است.

جایگاه نظامي و امنيتي خاورمیانه؛
قبلا صدراعظم اولاف شولتز یک صندوق دفاعی یکصد میلیارد یورویی، برای ارتقای نیروهای مسلح آلمان اعلام کرد.
در واقع آلمان با اکراه از استفاده از نیروی نظامی برای مبارزه با تروریسم حمایت می کند. اما در سالهای گذشته در قالب شرکت در ایتلاف جهانی علیه داعش، مأموریت ناتو، شرکت در برخی رزمایش ها، حمایت از آزادی دریانوردی و... رويكرد نظامي و امنيتي خود را در خاورمیانه پيگيري می كند.
در واقع برلين نميخواهد ناامنی تروریسم یا جنایات سازمان یافته در خاورمیانه، سبب بروز مسایلی چون مهاجرت کنترل‌نشده به اروپا گردد.
همچنین به نظر میرسد با توجه به حضور قبلی جنگجویان جهادي آلمانی در خاورمیانه، تبادل اطلاعات و همكاري هاي ضد تروريسم با دولت های مهم منطقه همچنان مد نظر برلین است.در بعد دیگری با توجه به كيفيت و فناوري آلمان همواره از صادرکنندگان برتر سلاح به خاورمیانه بوده است. در این میان با وجود چالش های چون تنظیم دقیق‌تر صادرات تسلیحات و تحریم صادرات به کشورهای درگیر در جنگ یمن ، برلين صدور سلاح را در اولويت هاي خود مي بيند.

حقوق بشر و جایگاه اجتماعي خاورمیانه؛
در واقع هر چند بیشتر کشورهای خاورمیانه "اقتدارگرا" و بدون "دموکراسی کامل" هستند، اما از دید رهبران آلمان برای آلمان احترام به حقوق بشر به اندازه تامین امنیت انرژی مهم است.
لذا توجه به فرآیندهای دموکراتیک سازی، اصلاحات در خاورمیانه و تشویق بازیگران جوان جامعه مدنی در کشورهایی چون تونس، سودان، لبنان و عراق مدنظر آلمان است.
در این میان با وجود علمگرایی، برلین به دنبال ترویج گفتمان حقوق بشر برای کاهش انتقاد از رویکرد خود در منطقه است.
در بعد دیگری کشورهایی در خاورمیانه چون سوریه و یمن که تهدید جدی برای امنیت اقتصادی و اجتماعی آلمان هستند، در کانون توجه آلمان هست.
چنانچه برلین با تکیه بر دیپلماسی چند جانبه، کمک به سوریه و یمن همچنان به کاهش تهدید و حفظ منافع خود نظر دارد.
از این دید حمایت از آتش بس فوری و پایدار و بازگشت به روند سیاسی ، پروژه های میانجیگری و اقدامات اعتمادسازی بین طرف های درگیر در یمن مطلوب است. در واقع آلمان می خواهد خود را صلح طلب و بی طرف، بدون موضع در جنگ ها، حامی آزادی دریانوردی در منطقه و تشویق گفتگو بین همه طرف‌ها نشان دهد. علاوه بر این برلین باید با مهاجرت مقابله کند. بی ثباتی در منطقه پیامدهای مستقیمی برای آلمان دارد. مهار مهاجرت نیروی محرکه اصلی در نگاه به بحران های خاورمیانه است.
در واقع خاورمیانه برای آلمان نیز در اجرای سیاست "مشارکت های اقلیمی" ،کاهش انتشار CO2 و مقابله با پیامدهای تغییرات آب و هوایی، ترویج دیپلماسی آب و هوا و انرژی منافعي مهم است.
از این دید همکاری ها با کشورهای منطقه میتواند باعث کاهش بحران هایی چون از کمبود آب یا غیرقابل سکونت شدن و تغییرات آب و هوایی در خاورمیانه گردد.
در واقع برلین تلاش میکند تا با هماهنگی بهتر با بازیگران منطقه‌ای برای مدیریت مهاجرت، آموزش و تاب‌آوری اجتماعی در کشورهای بحرانی، کمک به کاهش درگیری‌های مسلحانه و بحران اوضاع اقتصادی در خاورمیانه مانع از تکرار بحران مهاجرت همانند سال 2015 شود.

جایگاه اقتصادی خاورمیانه؛
در واقع پایه سیاست خارجی آلمان به عنوان بزرگترین قدرت اقتصادی اروپا و از قدرت های اصلی اقتصادی دنیا را عمدتا منافع اقتصادی تشکیل می دهد.
لذا در راستای منافع ملي آلمان و رشد بیشتر اقتصادی آلمان، کشورهایی اهمیت بیشتری دارند که پتانسیل بیشتری تعامل اقتصادی داشته یاشند. آلمان در حال حاضر از شرکاي تجاري اصلي بیشتر کشورهاي خاورمیانه است. با این حال آنچه اهمیت بیشتری به جایگاه خاورمیانه در نزد برلین داده است تحولات یک سال گذشته بازار جهانی انرژی است.
در واقع بروز جنگ اوكراين سبب توجه گسترده و بيشتر برلين به واردات و سرمايه گذاري در حوزه انرژي و متنوع كردن شركاي خود در خاورمیانه بدون وابستگی به یک منبع گردید.
در این میان در حالی که دسترسي پايدار به انرژي از نيازهاي اصلی آلمان است، برلین در تعامل با شریکان خاورمیانه ای دارنده انرژی میخواهد هرچه سریعتر از گاز روسیه جدا شود.
لذا با قراردادهای کنونی و آتی انرژی و تعامل بیشتر با بازیگرانی چون قطر، امارات، عربستان، مصر، اسراییل، ایران و... هم در جستجوی ثبات بازارهای جهانی انرژی و هم تامین نیازهای کنونی و آتی خود است.
همچنین کشورهای خاورمیانه با توان انرژی های تجدیدپذیر و تولید هیدروژن سبز گزینه مناسبی برای آلمان هستند. لذا برلین با توسعه همکاری های جدید با تامین کنندگان انرژی خاورمیانه در جستجوی متنوع کردن مسیرهای انرژی، کاهش وابستگی و برنامههایی چون خنثی شدن کربن تا سال 2045، است.
در این مسیر حتی تا حدودی اولویت را به قراردادهای سودآور در حوزه اقتصاد و انرژی، به جای حقوق بشر داده است.

چشم انداز؛
خاورمیانه یکی از مناطقی است که رهبران و وزیران خارجه فدرال و صدراعظم فدرال از آن بازدید می کنند. با این حال با توجه به متغيرهاي گوناگون سياسي،‌ امنيتي، ژیوپلتيك، اقتصادي و اجتماعي موثر به نظر ميرسد جایگاه خاورمیانه برای آلمان تقويت شده است.
جدا از مكمل بودن بیشتر اقتصادهای منطقه با آلمان، نیاز به گذر برلین از بحران انرژی پس از بحران اوکراین توجه آنان را به خاورمیانه را دوچندان کرده است.
به علاوه احتمالا افزایش فرصت ها و تهديدات مشترك و گوناگون امنيتي، نظامي، ژیوپلتيك با بازیگران منطقه و تلاش برای جایگزینی بخشی از خلای حضور امریکا در خاورمیانه سبب تقويت توجه برلين به منطقه شده و خواهد شد.

فرزاد رمضانی بونش
پژوهشگر ارشد روابط بین الملل

مهلت ارسال نظر برای این مطلب تمام شده است