آیا اعدام عدالت است؟
یا بازتولید خشونت به نام قانون؟
طالبان در سال‌های اخیر ده‌ها نفر را در ملأ عام اعدام کردند؛ صحنه‌هایی که به نام «اجرای شریعت» صورت می‌گیرد، اما در اصل چیزی جز نمایش قدرت نیست.
اما آیا اساساً اعدام، حتی اگر از مجاری قانونی بگذرد، می‌تواند عادلانه باشد؟

برخی می‌گویند عدالت یعنی مجازات متناسب. اگر کسی کشته، باید کشته شود. برخی از فلاسفه نیز از اعدام دفاع کرده‌اند. در ادیان ابراهیمی، برای قتل و محاربه، مجازات اعدام در نظر گرفته شده است. اما فکر می کنم عدالت باید اجرای شود اما عدالت ترمیمی. اعدام عدالت نیست اگر باشد انتقامی است.
اما در دنیای امروز، بسیاری از متفکران، فعالان حقوق بشر و حتی علمای دینی، بر این باورند که اعدام راه حل نیست. اعدام، زندگی را باز نمی‌گرداند؛ عدالت را ترمیم نمی‌کند؛ و مهم‌تر از همه، در نظام‌های استبدادی به ابزاری برای سرکوب سیاسی تبدیل می‌شود.

در حکومت‌هایی مثل طالبان، اعدام نه بر پایه قضاوت عادلانه، که براساس قدرت‌نمایی و انتقام صورت می‌گیرد. عدالت وقتی معنا دارد که با کرامت انسانی، دادرسی منصفانه و حق دفاع همراه باشد.
ما حق داریم بپرسیم:
آیا کشتن یک انسان دیگر، ما را به عدالت نزدیک‌تر می‌کند؟
یا تنها به خشونتی عمیق‌تر مشروعیت می‌بخشد؟

محمد ناطقی

>>>   سلام دوستان گرامی!
عدالت انتقامی یا عدالت ترمیمی؟
دو نگاه متفاوت به مفهوم عدالت.
این متن در رابطه به اعدام های امروز طالبان نوشته شده. رویکرد طالبان از عدالت، همان عدالت انتقامی است. فکر می کنم اعدام اولا عدالت نیست و اگر باشد همان انتقامی است که نظام‌های ایدیولوژیک و مستبد به حیث ابزار قدرت از آن استفاده می کنند. عدالت ترمیمی در نظام‌های حقوق بشری جای دارد و بجای ظاهر به ریشه امور می دازد.
وقتی از «عدالت» سخن می‌گوییم، همگان به یک معنا نمی‌اندیشند. عدالت می‌تواند چهره‌های مختلفی داشته باشد: گاهی به‌صورت انتقام ظاهر می‌شود، و گاهی به‌صورت التیام. در ادبیات حقوقی و فلسفه سیاسی، دو رویکرد عمده به عدالت وجود دارد که در بسیاری از نظام‌های قضایی و فرایندهای پساجنگی کاربرد دارند: عدالت انتقامی و عدالت ترمیمی.
عدالت انتقامی چیست؟
عدالت انتقامی (Retributive Justice) بر مبنای اصل مقابله‌ به‌ مثل و مجازات استوار است. در این مدل، هر مجرم باید به اندازه جرمش مجازات شود. این نوع عدالت می‌خواهد نظم اجتماعی را با تنبیه مجرم بازگرداند.
فلسفه‌ی آن برگرفته از اصل «چشم در برابر چشم» است.
بیشتر در نظام‌های کیفری کلاسیک (مانند اعدام، زندان، شلاق...) به‌کار می‌رود. و طالبان در واقع مظهر چنین اجراات شناخته می شود.
تمرکز آن بر عمل مجرم و میزان مجازات است، نه احساسات یا وضعیت قربانی.
در این دیدگاه، عدالت یعنی مجازات متناسب با جرم، تا جامعه احساس کند قانون اجرا شده است.
عدالت ترمیمی چیست؟
عدالت ترمیمی (Restorative Justice) نگاه متفاوتی به جرم و عدالت دارد. این مدل بر «ترمیم آسیب» به‌جای «تنبیه مجرم» تأکید می‌کند.
هدف آن به رسمیت شناختن رنج قربانی، پذیرش مسئولیت توسط مجرم، و بازسازی رابطه‌های تخریب‌شده است.
ابزار آن گفت‌وگو، مصالحه، جبران خسارت و گاه بخشش است.
در عدالت ترمیمی، مجرم نه تنها مجازات می‌شود، بلکه باید فعالانه در جبران خسارت و ترمیم آسیب مشارکت کند.
این رویکرد در فرایند های «عدالت انتقالی» پس از جنگ‌ها، نسل‌کشی‌ها، و دوران‌های سرکوب (مانند آفریقای جنوبی پس از آپارتاید) کاربرد زیادی داشته است.
کدامیک عادلانه‌تر است؟
پاسخ به این سؤال ساده نیست. در جوامعی که به‌دنبال نظم فوری و بازدارندگی هستند، عدالت انتقامی اولویت می‌یابد. اما در جوامعی که از جنگ، نفرت قومی یا سرکوب عبور کرده‌اند و می‌خواهند دوباره کنار هم زندگی کنند، عدالت ترمیمی گزینه‌ای انسانی‌تر و پایدارتر است.
در افغانستانِ امروز که قربانی خشونت‌، جنگ، ترور و بی‌عدالتی بوده، شاید وقت آن رسیده که از «مجازات» به‌سوی «درمان» فکر کنیم؛ و از انتقام، به‌سوی ترمیم زخم‌های اجتماعی. در نظام جمهوریت به صورت ابتدایی چنین ملاحظاتی وجود داشت و تاکید بر عدالت انتقالی و ترمیمی می شد و اینکه رنج‌ها ترمیم و التیام شود. مجازات باشد اما اعدام نه.

>>>   ازاین محمد ناطقی بپرسید که خودت در دوران حاکمیت سازمان مخوف نصر به دستور رهبران بی رحمت چند نفر را اعدام کرده ای؟