مقدمه:
سفر اخیر امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان، به عربستان سعودی با هدف تقویت روابط دیپلماتیک، به‌جای دستاوردهای سیاسی، به نمایشی از انزوای بین‌المللی این گروه تبدیل شد. با وجود تلاش‌های طالبان برای عادی‌سازی روابط با کشورهای منطقه، مقامات سعودی از هرگونه دیدار رسمی با هیات طالبان خودداری کردند. این رفتار ریاض نه‌تنها نشان‌دهنده تردید این کشور در به‌رسمیت‌شناختن حکومت طالبان است، بلکه بیانگر سیاست محتاطانه عربستان در قبال تحولات افغانستان می‌باشد.

سیاست سرد عربستان: دلایل و پیامدها:
عربستان سعودی، به‌عنوان یکی از بازیگران مهم منطقه‌ای، همواره در قبال طالبان موضعی محتاطانه داشته است. به‌رغم ادعای طالبان مبنی بر «استقبال گرم» سعودی‌ها، منابع مستقل تأیید کرده‌اند که هیچ تماس رسمی بین مقامات دو طرف برقرار نشده است. این رفتار را می‌توان در چارچوب چند عامل تحلیل کرد.

۱. عدم مشروعیت بین‌المللی طالبان:
جامعه جهانی، به‌ویژه سازمان ملل و کشورهای غربی، هنوز حکومت طالبان را به‌رسمیت نشناخته‌اند. عربستان نیز، به‌عنوان متحد سنتی غرب، ترجیح داده است از این سیاست تبعیت کند.
۲. ملاحظات امنیتی:
ریاض نگران پیوندهای تاریخی طالبان با گروه‌های افراطی است و نمی‌خواهد با نزدیکی به کابل، خود را در معرض اتهام حمایت از تروریسم قرار دهد.
۳. رقابت با ایران و پاکستان:
عربستان ترجیح می‌دهد در رقابت با ایران برای نفوذ در افغانستان، به جای تعامل با طالبان، بر گروه‌های سنتی متحد خود تمرکز کند.

تناقض در روایت طالبان و واقعیت‌های دیپلماتیک:
ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، این سفر را «گامی مهم در تقویت روابط» خواند، اما واقعیت‌های میدانی خلاف این ادعا را ثابت می‌کنند. طالبان تلاش دارند با نمایش ارتباط با کشورهای مهم اسلامی مانند عربستان، مشروعیت داخلی و بین‌المللی کسب کنند، اما واکنش سرد ریاض نشان می‌دهد که این راهبرد با چالش‌های جدی روبرو است.

تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های سفر:
نکته قابل تأمل دیگر، اجازه شورای امنیت سازمان ملل برای سفر متقی است. این موضوع یادآور آن است که طالبان، با وجود کنترل افغانستان، هنوز تحت تحریم‌های شدید بین‌المللی قرار دارند و حتی سفرهای دیپلماتیک آنان نیاز به مجوز ویژه دارد. این محدودیت‌ها، توانایی طالبان در انجام دیپلماسی رسمی را به شدت کاهش داده است.

آیا فقط افراطگرایی دلیل سردی عربستان نسبت به طالبان است؟
سفر بی ثمر وزیر خارجه طالبان به عربستان و رفتار سرد ریاض را نمیتوان صرفاً با فاکتور افراطگرایی مذهبی تحلیل کرد. درحالی که شکاف ایدئولوژیک بین عربستان مدرن و طالبان سنتی یک عامل مهم است، اما عوامل متعدد دیگری نیز در این معادله نقش بازی میکنند که برخی از آنها حتی از مساله افراطگرایی هم تاثیرگذارتر هستند.

۱. تحول استراتژیک عربستان: از ایدئولوژی به اقتصاد:
عربستان تحت رهبری بن سلمان به شدت در حال تغییر چهره از یک پادشاهی مذهب محور به یک قدرت اقتصادی مدرن است:
- پروژه NEOM و شهرهای آیندهنگر نشان میدهد ریاض اولویت خود را به جذب سرمایه گذاری خارجی داده است.
- آزادسازی اجتماعی (مانند اجازه رانندگی زنان) نشاندهنده تلاش برای بهبود تصویر بین المللی است.
- کاهش وابستگی به نفت از طریق برنامه Vision 2030.
در چنین شرایطی، ارتباط با طالبان که نماد حکومت قرون وسطایی است، دقیقاً در تضاد با این تصویر جدید قرار میگیرد.

۲. محاسبات امنیتی ملی عربستان:
عربستان نگرانی های امنیتی خاص خود را دارد که ربطی به افراطگرایی طالبان ندارد:
- ترس از باز شدن پرونده تروریسم در صورت ارتباط با طالبان (با توجه به سابقه بن لادن)؛
- نگرانی از تشدید ناآرامی های مرزی با یمن در صورت الهام گیری حوثی ها از طالبان؛
- خطر واکنش شیعیان شرق عربستان در صورت حمایت از گروه سنی تندرو.

۳. بازی بزرگ انرژی و رقابت منطقه ای:
عربستان در حال حاضر مشغول یک رقابت استراتژیک در دو جبهه است:
- در برابر ایران: که نفوذ قابل توجهی در افغانستان دارد.
- در برابر قطر: که میزبان دفتر سیاسی طالبان بود و هنوز روابط ویژه ای با آنها دارد.
حمایت از طالبان به معنای تقویت غیرمستقیم نفوذ دو رقیب استراتژیک عربستان خواهد بود.

۴. فشارهای بینالمللی و معادلات ژیوپلیتیک:
عربستان مجبور است در محاسبات خود این عوامل را درنظر بگیرد:
- خطر تحریم های جدید آمریکا در صورت ارتباط با طالبان؛
- تاثیر منفی بر روند عادی سازی با اسراییل؛
- واکنش منفی اتحادیه اروپا که یکی از شرکای تجاری مهم عربستان است.

5. عامل پاکستان: معادله پیچیده سه جانبه:
روابط عربستان با طالبان را نمیتوان بدون درنظر گرفتن نقش پاکستان تحلیل کرد:
- اسلام آباد همواره حامی طالبان بوده اما خود با بحران اقتصادی شدیدی دست و پنجه نرم میکند.
- عربستان نمیخواهد با حمایت از طالبان، پاکستان را به عنوان رقیب سنتی خود در افغانستان تقویت کند.
- ریاض ترجیح میدهد از طریق کمک های مالی به اسلام آباد، به صورت غیرمستقیم بر افغانستان تاثیر بگذارد.

نتیجه گیری: چرا افراطگرایی تنها بخشی از ماجرا است؟
در حالی که شکاف ایدیولوژیک بین عربستان مدرن و طالبان سنتی یک واقعیت انکار ناپذیر است، اما دلایل اصلی سردی روابط را باید در این عوامل جستجو کرد:
1. تغییر اولویت های استراتژیک عربستان از ایدیولوژی به اقتصاد؛
2. ملاحظات امنیتی پیچیده در منطقه خلیج فارس؛
3. رقابتهای ژیوپلیتیک با ایران و قطر؛
4. فشارهای بین المللی از طرف غرب؛
5. معادلات پیچیده با پاکستان.

پیشبینی آینده: تا زمانی که طالبان حاضر به تعدیل مواضع خود نشوند، بعید است عربستان یا سایر کشورهای مهم عربی تغییری در سیاست خود ایجاد کنند. ریاض ترجیح میدهد از طریق کانال های غیر رسمی و با حفظ فاصله، حداقل ارتباط ممکن را با کابل حفظ کند. این تحلیل نشان میدهد که مسایل افغانستان امروز بیشتر از آنکه تحت تأثیر عوامل مذهبی باشد، درگیر بازی پیچیده ژیوپلیتیک و اقتصاد جهانی شده است.

احمد محمودی - تهران