چین و روسیه در برابر گسترش بحران ایران–اسرائیل: تماس تلفنی راهبردی شی و پوتین در عصر بی‌ثباتی خاورمیانه....
شی جین‌پینگ و ولادیمیر پوتین بعدازظهر پنج‌شنبه ۱۹ ژوئن ۲۰۲۵ طی تماسی تلفنی، مواضع رسمی مشترک چین و روسیه را نسبت به شدت‌گیری درگیری‌ها میان ایران و اسرائیل آشکار کردند. طبق گزارش رسمی کاخ کرملین و بازتاب رسانه رسمی CGTN، دو رهبر با قطعیت تأکید نمودند که هرگونه حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران از مصادیق نقض منشور سازمان ملل و مبانی حقوق بین‌الملل است و بازی قدرت نظامی، راهگشای حل دعوا نیست. پوتین این عملیات را بسیار خطرناک توصیف کرد و هشدار داد که تشدید تنش‌ها نه به سود طرفین درگیر است و نه امنیت اتباع کشورهای ثالث را تضمین می‌کند. وی خواهان حل‌وفصل مسأله هسته‌ای ایران از طریق گفتگو و مشورت شد و بر ضرورت تضمین امنیت غیرنظامیان تأکید ورزید.

شی جین‌پینگ ضمن تأکید بر حساسیت وضعیت فعلی خاورمیانه، فرصت گفتگوهای دیپلماتیک فوری را «بزرگ‌ترین ضرورت» خواند و اعلام کرد که جامعه بین‌المللی باید برای توقف فوری درگیری و جلوگیری از گسترش بحران بسیج شود. وی برای خروج از بن‌بست امنیتی چهار محور اساسی را پیشنهاد نمود: نخست، اجرای آتش‌بس به‌عنوان فوری‌ترین راه؛ دوم، محافظت از غیرنظامیان؛ سوم، آغاز مذاکرات سیاسی؛ و چهارم، مشارکت فعال سازمان‌ملل و قدرت‌های بزرگ.

اگرچه بیانیه رسمی شبکه CGTN عمدتاً بر تلاش‌های دیپلماتیک و راهکارهای صلح‌آمیز تأکید دارد، اما کرملین با صراحت بیشتری از مواضع مشترک دو کشور در محکومیت نقض منشور سازمان ملل توسط اسرائیل سخن گفت. این تماس هم‌زمان با هشدارهای جدید از جانب روسیه و چین درباره پیامدهای فاجعه‌بار گسترش جنگ و احتمال مداخله احتمالی آمریکا اتفاق افتاد. ترامپ درحال بررسی گزینه‌های نظامی علیه ایران است اما هنوز به تصمیم نهایی نرسیده؛ درحالی‌که پوتین و شی ضمن هشدار بی‌سابقه به واشنگتن، از تمامی طرف‌ها خواسته‌اند پیش از انجام هر اقدام نظامی، دیپلماسی را جدی بگیرند .
گفتگوی تلفنی شی و پوتین همچنین بخش‌هایی درباره روابط دوجانبه و نتایج اخیر اجلاس G7 داشت و طبق گفته اوشاکوف، دو طرف درباره واکنش ضعیف برخی اعضا، ارزیابی منفی سفر زلنسکی به نشست G7 و «ایجاد شکاف میان اعضا» به تبادل نظر پرداختند . اوشاکوف همچنین اعلام کرد که گفتگوهای رو در رو و گسترده‌ای قرار است در اوایل سپتامبر حدود ۲ تا ۳ شهریور (سُنبُله) در پکن میان روسای جمهوری دو کشور برگزار گردد.

از منظر حقوق بین‌الملل، مواضع مشترک روسیه و چین بر سه زیربنای اساسی استوار است: مخالفت قاطع با کاربرد زور و حمله نظامی یک‌جانبه، رعایت قواعد منشور ملل متحد درباره جلوگیری از مداخله خارجی و ضرورت حفاظت از غیرنظامیان و اتباع ثالث. این جهت‌گیری استراتژیک نه تنها نشان از هم‌گرایی سیاسی بلندمدت پکن و مسکو دارد، بلکه فصل جدیدی از دیپلماسی چندقطبی را در برابر نظام امنیتی غربی، به‌ویژه ایالات متحده و ائتلاف تحت مدیریت آن، بازمی‌کند.

می‌توان این تماس را بازتابی از «دیپلماسی بازدارنده» نیز دانست؛ جایی که چین و روسیه با ارایه‌ی پیشنهادهای صلح و اعمال فشار دیپلماتیک مشترک، می‌کوشند نه‌تنها از گسترش درگیری مستقیم در خلیج فارس و آسیب به امنیت انرژی و تجارت جهانی جلوگیری کنند، بلکه جایگاه مؤثر خود را در نظم نوین جهانی تحکیم بخشند؛ رویکردی که پیش‌تر نیز در واکنش به بحران اوکراین آشکارا نمایان شد. این گفت‌وگو نه‌تنها مسیر حل‌وفصل سیاسی و حقوقی مناقشات هسته‌ای و نظامی در خاورمیانه را تقویت می‌کند، بلکه خوانشی نوین و جهانشمول از اصل «مسوولیت حمایت» را نیز به نمایش می‌گذارد.

با نگاهی راهبردی، اکنون باید منتظر باشیم که آیا هماهنگی چین و روسیه در پیگیری دیپلماسی چندجانبه، فراتر از اعلام موضع صرف عمل کرده و به اقدامات عملی و تأثیرگذار در صحنه بین‌المللی منجر خواهد شد یا خیر؟ همچنین باید دید آیا در ادامه مسیر، سازوکارهای مشترک میانجی‌گرانه میان تهران و تل‌آویو شکل می‌گیرد و روند گفتگوهای سازنده‌ای برای کاهش تنش‌ها و دستیابی به صلح پایدار در خاورمیانه آغاز خواهد شد؟ پاسخ این پرسش‌ها تعیین‌کننده جهت‌گیری واقعی رقابت قدرت‌ها و تلاش‌های صلح‌آمیز در منطقه خواهد بود و مبین میزان توانمندی بازیگران جهانی در مدیریت بحران‌های پیچیده ژئوپلیتیکی است

محمد اقبال نوری